ԻԻՀ-Սաուդյան Արաբիա նոր հարաբերություններ․ ազդեցությունը Իրանի տարածաշրջանային դերի վրա․ մաս 2

Սկիզբը՝ այստեղ

Պաշտոնապես կողմերը (Իրան և Սաուդիան Արաբիա) պայմանավորվել են միայն հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի մեկնարկի և առաջին քայլի՝ դեսպանատների բացման մասին։ Բայց սա տասնամյակներ տևած քաղաքակրթական մեծ հակամարտությունից դուրս գալու առաջին քայլն է: Մասնավորապես, արդեն պայմանավորվածություն կա Թեհրանի և Էր Ռիադի միջև ավիահաղորդակցությունը վերսկսելու մասին։ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի դիմակայությունը որոշիչ գործոն էր ոչ միայն տարածաշրջանային և անգամ գլոբալ քաղաքականության համար, այլև սուննիների և շիաների վառելիքային դիմակայությունում, որը, ցավոք, տեղի է ունենում ոչ միայն աստվածաբանական բանավեճերում։ Սիրիայում պատերազմի թեժ փուլում, ըստ էության, այն վերածվել էր կրոնական զտումների։ Սա է նաև պատճառը, որ իրանա-սաուդյան պայմանավորվածությունները սենսացիա են դարձել։ Նրանք նման բան չէին սպասում, ընդհակառակը, մտավախություն ունեին, որ հակամարտությունը կվերածվի լիարժեք պատերազմի, որը երկու կողմերն էլ, անշուշտ, սրբազան կհայտարարեին։ Իսկ եթե հիշենք, որ Սաուդյան Արաբիայի հետևում կոշտ կանգնած էին ԱՄՆ-ը և Իսրայելը, ապա դեռ 2022 թվականի աշնան վերջին պատերազմ էին կանխատեսում ամերիկյան ԶԼՄ-ները, իսկ ռուս փորձագետները «աղոթում էին», միաժամանակ խոստովանելով, որ դրա համար շատ պատճառներ կան, և այն չափազանց դաժան կլիներ։ Իհարկե, աստվածաբանական տարաձայնությունները փոխադարձ ատելության հիմնական պատճառը չեն։ Ի սկզբանե էլ դրանք կային։ Առաջին պառակտումը տեղի է ունեցել Մուհամեդ մարգարեի մահից անմիջապես հետո։ Շիաները նրան համարում էին Իմամ Ալիի միակ օրինական ժառանգորդը: Սուննիները ստեղծեցին իրենց խալիֆայությունները: Բայց առաջին փուլում տարածքում, որտեղ այժմ գտնվում են Իրանը, Սաուդյան Արաբիան, ենթարկվում էին հենց Ալիին։

Հիմա Մերձավոր Արևելքում ամերիկացի ստրատեգների և սիոնիստների ոտքերի տակից հողը փախչում է, և դա փաստ է։ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնումը աշխարհաքաղաքական մարտահրավեր է ԱՄՆ-ին և հաղթանակ՝ Չինաստանի համար: Այս մասին հայտարարել է «Նյու Յորք թայմս» թերթը դեռևս մարտի 10-ին որը, ըստ էության, ամերիկյան առաջատար պաշտոնական թերթերից մեկն է։ Հոդվածի հեղինակ Վիվիան Ներեյմի կարծիքով՝ տարածաշրջանային մրցակիցների միջև գործարքը ընդգծում է Չինաստանի աճող տնտեսական և քաղաքական նշանակությունը Մերձավոր Արևելքում և, որոշ վերլուծաբանների կարծիքով, ամերիկյան ազդեցության թուլացումը: Ըստ Ատլանտյան խորհրդի Մերձավոր Արևելքի ծրագրերի ավագ գիտաշխատող Ջոնաթան Ֆուլթոնի, Չինաստանը ցանկանում է կայունություն տարածաշրջանում, քանի որ հում նավթի ներմուծման ավելի քան 40% -ը գալիս է Պարսից ծոցից: Եվ հենց Արևմտյան և Առաջավոր Ասիայում Չինաստանի ազդեցության բարձրացումն է (Իրանի օգնությամբ) Վաշինգտոնում խուճապի հիմնական պատճառը։ Խուճապի մեջ են նաև սիոնիստները։ Իսրայելի նախկին վարչապետ Յաիր Լապիդը հայտարարել է, որ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի միջև կնքված համաձայնագիրը դարձել է «Իսրայելի արտաքին քաղաքականության ամբողջական և վտանգավոր ձախողում»: Նա նաև ընդգծել է, որ այդ համաձայնագիրը տարածաշրջանային պաշտպանական «պատի» փլուզումն է, որը Իսրայելը սկսել է կառուցել Իրանի դեմ: Հավելենք, որ դա նշանակում է նաև սիոնիզմի և նրա «զավակների», օրինակ՝ պանթուրքիզմի փլուզում։

Իսկ ահա Էր Ռիադում լավատես են։ Սաուդյան Արաբիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆեյսալ բեն Ֆարհան Ալ Սաուդը հայտարարել է, որ անհամբերությամբ սպասում է իր իրանցի գործընկերոջ հետ հանդիպմանը՝ դիվանագիտական հարաբերությունները վերականգնելու համար: Այս մասին հայտնում է «Ալ Ջազիրան»: Ի դեպ, Սաուդյան դիվանագիտության ղեկավարը նշել է. «Իհարկե, Իրանի հետ համաձայնագիրը չի նշանակում լուծել մեր երկրների միջև առկա բոլոր տարաձայնությունները»: Դե, հասկանալի է. կան կետեր, որոնց համաձայն «առևտուրը դեռ առջևում է», բայց վերջին մի քանի ամիսներին նույնիսկ իսրայելական աղբյուրներն են հայտնել, որ սաուդցիներն իրենք են «առևտուր» առաջարկել Իրանին՝ փոխադարձաբար երաշխիքներ խնդրելով, որ Եմենի հուսիները չեն ներխուժի և չեն բռնակցի սաուդյան տարածքներ: Էլ չխոսենք Իրանի պահանջներից մեկից, թե եկել է ժամանակը, որ միայն Սաուդիան չլինի Մեքքայի և Մեդինայի սրբավայրերի «պահապան» կառավարիչ։ Սակայն, այսպես թե այնպես, «Asharq Al-Awsat»-ին տված հարցազրույցում Սաուդյան Արաբիայի ԱԳ նախարարն ասել է, որ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի միջև կնքված համաձայնագիրն ընդգծում է բոլոր վեճերը խաղաղ և դիվանագիտական ճանապարհով լուծելու երկու կողմերի փոխադարձ ձգտումը: Այսինքն՝ Պարսից ծոցում արաբների և Իրանի միջև պատերազմ հրահրելու ԱՄՆ–ի և Իսրայելի ջանքերը հաստատ ձախողվել են:

Եվ սա միայն սկիզբն է։ Չինաստանը հանդես գալով որպես միջնորդ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի համաձայնագրում՝ անմիջապես «տաք հետքերով» հայտարարեց, որ նախատեսում է ավելի ընդգրկուն գագաթնաժողով՝ Իրանի և Պարսից ծոցի վեց պետությունների համագործակցության խորհրդի մասնակցությամբ․ մարտի 12-ին հաղորդեցին գրեթե բոլոր արևմտյան լրատվամիջոցները: Իրանի և Պարսից ծոցի վեց պետությունների համագործակցության խորհրդի միջև ավելի ընդգրկուն գագաթնաժողովը, նախատեսված է այս տարվա վերջին, այդ մասին հայտնել է «The People»-ը, համաձայն «Wall Street Journal»-ի տվյալների: Մեկնաբաններից շատերը հայտարարել են, որ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի մերձեցումը ծանր հարված է ԱՄՆ-ին Մերձավոր Արևելքում: Դեռ վաղ է խոսել այն մասին, թե, օրինակ, ինչ կարող է տալ հայերին և ողջ Անդրկովկասին Մերձավոր Արևելքում Չինաստանի դերի կտրուկ աճը, Իրանի հզորացումը տարածաշրջանային գործերում և, համապատասխանաբար,  Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի քայլերը փոխադարձ հաշտեցման ուղղությամբ: Գործընթացը նոր է սկսվում. մոլորակի խաղաղության թշնամիները դեռ դիմադրելու են Ասիայի աճող հզորացմանը, այսինքն՝ Իրան-Չինաստան տանդեմի հզորացմանը։ Այնուամենայնիվ, առայժմ մի բան է նկատելի՝ ԱՄՆ-ի, Իսրայելի և նրա դաշնակիցների դիրքորոշումները  կտրուկ փլուզվելու են և՛ Իրաքում, և՛ Սիրիայում, և՛ մեզ մոտ՝ Անդրկովկասում։

Բայց, ընդհանուր առմամբ, մենք պատրաստ ենք ասել. իրանա-սաուդյան հաշտեցումը կարող է նշանակել, որ Էր Ռիադը «կդադարի» ֆինանսական օգնություն ցուցաբերել ոչ միայն ահաբեկիչներին, օրինակ՝ Սիրիայում և Իրաքում, այլև Թուրքիային և Բաքվի ֆաշիստական ռեժիմին, որոնք մնում են ԱՄՆ-ի և Իսրայելի «խնամակալության տակ»: Դա նույնպես քիչ չէ, բայց կարծում ենք՝ բավարար չէ, որպեսզի իրավիճակը Անդրկովկասում, մասնավորապես Արցախի ու Հայաստանի շուրջ և ներսում սկսի փոխվել դրական ուղղությամբ։ Ավելի ճշգրիտ, Անդրկովկասի գործընթացների վրա կազդի ոչ միայն իրանա-սաուդյան մերձեցումը, այլև այս գործընթացի բարդ համադրությունը փոփոխություններով, որոնք առաջ կմղեն ռազմավարական տանդեմներ՝ 1) Իրան-Հնդկաստան, 2) Հնդկաստան-Չինաստան, 3) Չինաստան-Ռուսաստան, 4) Ռուսաստան-Հնդկաստան, 5) Իրան-Չինաստան:

Կոչ ենք անում ճիշտ հասկանալ՝ մենք ոչ թե օդից մոգոնում և վարկածներ ենք առաջ քաշում Անդրկովկասում կամ Արևմտյան Ասիայում աշխարհաքաղաքականության հնարավոր վերափոխման վերաբերյալ, այլ եզրահանգումների ելակետ ենք ընդունում միայն իրանա-սաուդյան հաշտեցման փաստը։ Քանի որ Թեհրանի և Էր Ռիադի միջև հարաբերությունների վերականգնման միջնորդը Չինաստանն է, ապա մենք պարտավոր ենք հասկանալ, որ սպասվող արմատական փոփոխությունների «շարժիչը» (ինչպես Անդրկովկասում, այնպես էլ մյուս տարածաշրջաններում) հենց Եվրասիայի առաջատար տերությունների՝ Չինաստանի, Իրանի, Ռուսաստանի, Հնդկաստանի տանդեմների փոխհարաբերություններն են։

Սերգեյ Շաքարյանց