ԱՄՆ-ի, Իսրայելի և Իրանի մյուս թշնամիների դանդաղ քայլերը տարբեր տարածաշրջաններում

Դեռ բոլորովին վերջերս աշխարհում արձանագրեցին, որ ԱՄՆ-ը, Իսրայելը և Անգլիան Իրանի Իսլամական Հանրապետության սահմանակից գրեթե բոլոր երկրները վերածում են ինչ-որ տարածքի, որը նպատակ ունեն որպես ռազմահենադաշտ (պլացդարմ) ծառայեցնել Իրանի դեմ տարատեսակ ագրեսիվ գործողությունների համար։ Այս շարքում է, բնականաբար, նաև միջինասիական Թուրքմենստանում Իսրայելի դեսպանատան բացումը, թեև, մենք ստիպված ենք նկատել, որ արևմտյան և սիոնիստական ԶԼՄ-ները և «մեկնաբանները», այսպես ասած, փոքր-ինչ ապատեղեկացրել էին համաշխարհային հանրությանը, դիտարկվել է որպես տրամաբանական օղակ Արևմուտքի, Իսրայելի և նրանց «կրտսեր» դաշնակիցների հակաիրանական նախապատրաստությունների շղթայում: Չնայած դրվագը (և դրա մասին հաճախ հաղորդվում էր հենց 2023 թվականի մարտին…) Աշխաբադի հետ այնքան էլ նշանակալի չէ, այնուամենայնիվ, մենք փորձեցինք ինչ-որ բան պարզել նաև այս դեպքում։ Միևնույն ժամանակ հասկանալի է, իհարկե, Իրանի թշնամիները երազել և երազում են բազաներ ունենալ նաև Կասպից ծովի ափին, մասնավորապես՝ Ղազախստանում և Թուրքմենստանում։

Եվ այնուամենայնիվ, մարտի սկզբին իսրայելական լրատվամիջոցները «սենսացիա» ծնեցին։ Նրանք հայտնել են, որ շատ շուտով արտգործնախարար Էլի Քոհենը կայցելի Թուրքմենստան, որտեղ նա կբացի հրեական պետության դեսպանատունը։ Ամենից շատ լրագրողներին դուր եկավ այն փաստը, որ Իսրայելի դիվանագիտական ​​ներկայացուցչությունը գտնվելու է Իրանի սահմանից մոտ 20 կմ հեռավորության վրա։ Հենց այս հեռավորությունն է բաժանում Աշխաբադ քաղաքն ու Իսլամական Հանրապետությունը։ Իրականում, ինչպես հաճախ է պատահում արևմտյան լրատվամիջոցների հետ՝ «լեռը մուկ ծնեց»: Թուրքմենստանը պաշտոնապես դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել Իսրայելի հետ 1993 թ. վերջին։ Հանրապետության առաջին նախագահ Սապարմուրատ Նիյազով-Թուրքմենբաշին մի քանի այցեր է կատարել Իսրայել և իր երկրում ստեղծել առավել բարենպաստ պայմաններ իսրայելական բիզնեսի համար: Թուրքմենստանի երկրորդ նախագահ Գուրբանգուլի Բերդիմուհամեդովի իշխանության գալը չի թուլացրել երկու երկրների ամուր հարաբերությունները։ Դեռևս առողջապահության նախարարի պաշտոնում նա այցելում էր Իսրայել, և հենց նրա օրոք Թուրքմենստանում նշանակվեց հրեական պետության առաջին դեսպանը՝ շեմի Ցուրը: Հավատարմագրերի հանձնումը տեղի է ունեցել 2013-ի ամռանը, Աշխաբադը և Թել Ավիվը կանոնավոր քաղաքական խորհրդակցություններ են անցկացնում և պատվիրակություններ փոխանակում:

Ինչ նկատի ունեին իսրայելական և արևմտյան ԶԼՄ-ները դեսպանատան բացում ասելով։ Բանն այն է, որ Աշխաբադում Իսրայելի ներկայացուցչությունն ընդհուպ մինչև այս պահը առանձին շենք չունի և գտնվում է թուրքմենական մայրաքաղաքի բիզնես կենտրոններից մեկում։ Իսկ այժմ Թել Ավիվը ցանկություն է հայտնել ստանալ լիարժեք դեսպանություն՝ որպես առիթ օգտագործելով դիվանագիտական ​​հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակը։ Այս մասին անցած տարի հայտարարել էր Իսրայելի նոր դեսպան Բեթ-Էդեն Քայտը։ Այսպիսով, տեղեկատվական հոսքը հետապնդում էր միանգամայն որոշակի նպատակ՝ հարված հասցնել Թեհրանին՝ Իրանի հետ Իսրայելի և Արևմուտքի սրացող դիմակայության ժամանակ։ Սա, առաջին հերթին, համաշխարհային կապիտալի ձգտումն է՝ պահպանել վերահսկողությունը Մերձավոր Արևելքի հանդեպ, և երկրորդ, Իսրայելի ներսում ճգնաժամային իրավիճակից ուշադրությունը շեղելու ցանկությունը։ Թել Ավիվի և նրա դաշնակիցների սադրանքներն ակտիվանում են նրանց համար չափազանց տհաճ իրադարձություններով, որոնք հրեաներին և Արևմուտքին «անկանխատեսելի հետևանքներ» են խոստանում։ Օրինակ՝ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի միջև դիվանագիտական ​​հարաբերությունների առաջիկա վերականգնումը։ Կարգավորումը տեղի է ունեցել Չինաստանի ջանքերի շնորհիվ, որի միջնորդությամբ երկու երկրների ներկայացուցիչները հանդիպել են մարտի 6-ին՝ Պեկինում։ Դա նշանակում է մերձավորարևելյան պետությունների դեմ ուղղված ջանքերի ձախողում։

Բայց «Թուրքմենստանում իսրայելական դեսպանատան» մասին արևմտյան և հրեական ԶԼՄ-ների հաղորդագրությունների հերքումը ամենևին չի նշանակում, որ Իրանի թշնամիները հրաժարվել են իրենց մարդատյաց ծրագրերից։ Օրինակ, նույնիսկ Ռուսաստանում (մասնավորապես,  փորձագետ Պյոտր Մակեդոնցևը) նկատել են, որ Արևմուտքն ու Իսրայելն օր օրի ուժեղացնում են իրենց քայլերը՝ կեղծ -ադրբեջանը վերածել Իրանի դեմ իրական ֆորպոստի։ Եվ Բաքվում հաճույքով գնում են Արևմուտքի և Թել Ավիվի գծած ճանապարհով։ Դրա ամենացայտուն օրինակը կեղծ ադրբեջանցիների և Իրանի միջև ի հայտ եկած առճակատումն է, որին անուղղակիորեն մասնակցում է ԱՄՆ–ը։ «Բաքվի Հանրապետության» պաշտպանության նախարարությունը և արտաքին գործերի նախարարությունը հանդես են եկել բավական կարևոր համատեղ հայտարարությամբ. «2023 թվականի մարտի 11-ին Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը պատկանող ռազմական ինքնաթիռը ժամը 09.44-ից մինչև 10.26-ը Զանգիլանի շրջանի ուղղությամբ շարունակաբար թռիչքներ է կատարել ադրբեջանա-իրանական պետական ​​սահմանի երկայնքով՝ Բիլասուվարի շրջանի և հակառակ ուղղությամբ։ Ինքնաթիռը թռել է երկու երկրների պետական ​​սահմանից 3-5 կմ հեռավորության վրա, իսկ որոշ դեպքերում նույնիսկ պետական ​​սահմանի վրայով։ Իրանի Իսլամական Հանրապետության ռազմական ինքնաթիռի նման մոտեցումը երկու երկրների միջև պետական սահմանին և սահմանային գծի վրայով թռիչքը, հակառակ պետական սահմանին ռազմական ինքնաթիռների մոտենալու մասին հարևան պետությանը նախապես միջազգային մակարդակով իրազեկելու պրակտիկային, սպառնալիք են ստեղծում քաղաքացիական ավիացիայի անվտանգության համար և ծառայում են երկկողմ հարաբերությունների հետագա սրմանը: Ադրբեջանի ազատագրած տարածքների մերձակայքում ռազմական ինքնաթիռի կես ժամից ավելի թռիչքը սադրանք է և ոչ բարեկամական վարքագիծ Ադրբեջանի նկատմամբ։ Ցանկանում ենք հիշեցնել, որ իրանական կողմն անցած տարի էլ լայնածավալ զորավարժություններ է անցկացրել Արազ գետի երկայնքով՝ Ադրբեջանի հետ սահմանների մոտ։ Մենք խստորեն դատապարտում ենք իրանական կողմին նման սադրիչ քայլի համար, կոչ ենք անում տալ համապատասխան պարզաբանումներ և զերծ մնալ ապագայում նման սադրիչ գործողություններից: Մարտի 11-ին Ադրբեջանի Հանրապետությունում Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեսպան Սեիդ Աբաս Մուսավին կանչվել է Ադրբեջանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն և նրան համապատասխան բողոքի նոտա է տրվել»:

Բաքուն, հատկապես 2020 թվականին Արցախի Հանրապետության դեմ 44-օրյա պատերազմից հետո, մշտապես փորձում է Իրանին ներկայացնել որպես ագրեսոր և տարածաշրջանում անվտանգությունը խաթարող երկիր։ Սակայն պաշտոնական Բաքուն տվյալ դեպքում խորամանկորեն լռում է առճակատման հանգեցրած այլ հանգամանքների մասին։ Իրանի նկատմամբ բացասական վերաբերմունքի պատճառն այն է, որ կեղծ-ադրբեջանում գերակշռում է թյուրքական ազգայնականությունը, ավելի ճիշտ՝ պանթյուրքիզմը, որը բնութագրվում է իրանա-պարսկական (ֆարսի) և թուրքերի մեջ դարեր շարունակ գերիշխող պարսկական մշակույթի նկատմամբ թշնամանքով։ Բացի այդ, Իրանը կտրականապես դեմ է Հայաստանի Սյունիքի մարզի բռնակցմանը և Հայաստանը այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջան» դարձնելուն, քանի որ այդ դեպքում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը կհայտնվի թշնամական թուրք-սուննիական օղակում: Նաև Թեհրանում արդարացիորեն վախենում են, որ կեղծ-ադրբեջանը Իսրայելի կողմից կարող է օգտագործվել որպես ռազմական հենակետ Իրանի դեմ հարձակվելու համար, առավելևս, որ Բաքուն և Թել Ավիվը վաղեմի դաշնակիցներ են։ Ճիշտ է, 2022 թվականի աշնանը Բաքուն ակնհայտորեն ապացուցեց, որ ինքն էլ դեմ չէ դառնալ Իրանի թշնամին՝ տեղեկատվական աջակցություն ցուցաբերելով այաթոլլայի հակառակորդներին և Իրանից այսպես կոչված «Հարավային Ադրբեջանի» անջատմանը։ Իսկ ընդհանրապես, եթե հիշենք Բաքվի սադրիչ հայտարարությունները՝ կապված դժբախտ իրանցու՝ Բաքվի դեսպանատան վրա հարձակման հետ, որի կնոջը գողացել և Բաքու են տարել կովկասաթաթարական հատուկ ծառայությունների աշխատակիցները, ապա մենք պարտավոր ենք արձանագրել, որ Բաքվում հակաիրանական ակտիվության համակարգված աճ է գրանցվել և շարունակվում է: Եվ ահա այս ֆոնին ԱՄՆ-ը նույնպես որոշել է միանալ երկու երկրների առճակատմանը։ Մարտի 13-ին լրագրողներից մեկը ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Նեդ Փրայսին մի քանի հարց է ուղղել իրանական թեմատիկայի վերաբերյալ, որոնցից մեկը կապված է եղել իրանա-ադրբեջանական սահմանին լարվածության հետ։ Փրայսի պատասխանն այս հարցին շատ ոգևորել է Բաքվի ԶԼՄ-ներին. «Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին և Իրանին, ապա, իհարկե, Իրանը վաղուց արդեն չարամիտ խաղացող է տարածաշրջանում։ Նա զբաղվում է թշնամական գործունեությամբ, որը սպառնում է իր հարևաններին՝ թե՛ մոտ, թե՛ հեռու։ Հետևաբար, մենք անհանգստությամբ ենք հետևում լարվածության այս տեսակներին: Մեր մոտեցումն այն է, որ ներդրումներ կատարենք Հարավային Կովկասում Ադրբեջանի, Հայաստանի հետ մեր փոխգործակցության մեջ, որպեսզի, ինչպես ավելի վաղ ասել էինք բոլորովին այլ համատեքստում, ստեղծենք Հարավային Կովկասի տարածաշրջան, որն ավելի կայուն կլինի, ավելի քիչ հակված կլինի հակամարտությունների և լարվածության»։

Փաստացի, ԱՄՆ-ը ոչ միայն չդատապարտեց Բաքվի ագրեսիվ պահվածքը Իրանի դեմ, այլ ընդհակառակը, ամեն կերպ աջակցեց։ Մի քանի ամիս առաջ՝ 2022 թվականի նոյեմբերի 10-ին, Նեթ Փրայսը բացահայտորեն հայտարարել էր ԱՄՆ-ի աջակցությունը կեղծ-ադրբեջանին Իրանի հետ հակամարտությունում։ Հատկանշական է նաև, որ 2022 թվականի հունիսի 24-ին ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը երկարաձգեց 907-րդ կետի փոփոխությունների չեղարկումը, որը սահմանափակում էր կեղծ-ադրբեջանին օգնություն ցուցաբերելու ԱՄՆ հնարավորությունները։ Այսինքն՝ միտում կա կեղծ-ադրբեջանին վերածել Արևմուտքի հատուկ պլացդարմի՝ ուղղված, ի թիվս այլ բաների, նաև Իրանի դեմ։ Իսկ Արևմուտքի հետևում կանգնած են, իհարկե սիոնիստները, Իսրայելը։ Այո, և Թուրքիան բավական մոտ է։ Չմոռանանք. հենց Իրանի հետ սահմանին ադրբեջանցիները և թուրքերը հաշված ժամանակում ստեղծել են երկու ամբողջական օդանավակայան՝ 2021 թվականին Կարյագինոյում (Ֆիզուլի) և 2022 թվականին Կովսականում (Զանգիլան)։ Քիչ բնակեցված ավաններում օդանավակայանները անիմաստ են, եթե չհաշվենք, որ դրանք կարող են Իրանի դեմ գործի դրվել հենց ռազմական կամ դիվերսիոն նպատակներով։ Եվ ցանկացած անկողմնակալ դիտորդի կամա թե ակամա նման ենթադրության են դրդում նաև հաղորդագրություններն այն մասին, որ Բաքվի ֆաշիստական, պրոսիոնիստական ռեժիմը խոստացել է Իսրայելին թույլատրել օգտագործել օդանավակայանները «Իրանի միջուկային հարձակման դեպքում»։ Ինչ-որ մեկն արդեն մոռացել է նման հաղորդագրությունների մասին: Եվ շատ իզուր:

Շարունակելի

Սերգեյ Շաքարյանց