Իրական հերոս-վրիժառուները. Յակով Մելքումով
99 տարի առաջ, 1922 թ. օգոստոսի 4-ին, ժամանակակից Տաջիկիստանի տարածքում մահապատիժ իրականացվեց: Այդ օրը հայ ժողովրդի պատմության մեջ մտավ որպես հայերի դահիճ, երիտթուրք, հրեա դյոնմե Էնվեր փաշային վրեժի հատուցման օր… Արցախցի դաշնակցական Յակով Մելքումովը (Հակոբ Մելքումյանց) անձամբ կոտրեց Էնվերի գանգը 1922 թվականի օգոստոսի 4 -ին… Հետագայում Մելքումովն ասել է. «Էնվերը բասմաչիներիի սովորական, շարքային հրամանատար չէր: Ռազմական կրթությունը, որը նա ստացել էր Գերմանիայում, իմպերիալիստական պատերազմի մարտական փորձը և, վերջապես, զորքերի թվային գերազանցությունը նրան վերածել են վտանգավոր թշնամու:
Նրա դրոշի տակ 17 000 ընտրյալ ձիավորներ էին, մինչդեռ ես ունեի 1500 ձիավոր և 800 հետևակ: Թշնամու թվային գերազանցությունը չեզոքացնելու համար ես որոշեցի լուսադեմին հանկարծակի հարձակվել նրանց վրա: Խիտ մառախուղի տակ թաքնված ՝ մենք աննկատ մոտեցանք թշնամուն: Երբ արևի շողերը փայլեցին լեռան գագաթին և մառախուղը ցրվեց, հեռադիտակով տեսանելի դարձավ Էնվերի վրանը Կոֆրուն ղշլաղի ծայրամասում՝ կանաչ մեծ դրոշով, ոսկեզօծ կիսալուսնով: Ես հրճվանք ապրեցի. նշանակում է՝ Էնվերն այստեղ է: Սարիղամիշում նա փախավ ինձանիզ, բայց այստեղ ես չպետք է թույլ տայի նրան թաքնվել: Հենց այդ ժամանակ շտաբից փաթեթ ստացա մի հաղորդագրությամբ: Ռազմաճակատի հրամանատարը գրել էր. «Մենք պատասխանատվությունը դնում ենք հրամանատար Մելքումովի վրա»: Ես վերադարձրի փաթեթը և զգուշացրի. «Դուք ինձ չեք գտել»: Նա անմիջապես կանչեցի հետախուզության հրամանատար Սարուխանովին (հարկ է նշել, որ հազարավոր ազատասեր բազմալեզու կամավորներ կռվել են Յ. Մելքումովի – Հ. Մելքումյանցի հրամանատարության ներքո, այդ թվում ՝ փախստականներ Արևմտյան Հայաստանից) և հայերեն ասի. «Էնվերն ինձ միայն սատկած է պետք»:
Ահա այսպիսին են իսկական, իրական հայրենասեր հայերը: Խորհրդանշանական է, որ Հակոբ Մելքումյանցը արցախցի էր և դաշնակցական: Նա մահապատժի մտահղացումն իրականացնելու համար «բալշավիկ» էր ձևանում, միանում բոլշևիկների զորքերին և որսում-գտնում հրեա դյոնմե Էնվերին: Ուշադրություն դարձրեք. նա է հայերի դահճին պետք մահապատժի ենթարկեր դեռ Սարիղամիշում: Հանցագործը գիտեր, որ հայ հայրենասերները մահապատիժ են սահմանել իր նկատմամբ և կարողացել եր խուսափել պատժից: Բայց «ասիական Մյուրատը», ինչպես Հակոբ Մելքումյանցին անվանում էին Ռուսաստանում քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, ավարտին հասցրեց մահապատժի կատարումը: Իր՝ Մելքումյանցի մեկ այլ գնահատական. «Նրանցից գլխավորը՝ անիծված Էնվեր փաշան, ինձ բաժին ընկավ… Լեգենդար Գասպար Կարապետովիչ Ոսկանովն այդ օրերին ղեկավարում էր Թուրքստանի ռազմաճակատի զորքերը՝ այս պաշտոնում փոխարինելով Սեմյոն Բուդյոնուն: Նա նաև կարճ հեռագիր ուղարկեց. «Ինձ սատկած Էնվերն է պետք: Կարդա այն: Մտածիր: Անմիջապես այրիր»: Շնորհակալություն, Գասպար Կարապետովիչ, ինձ դուր է գալիս այս հրամանը… »: Ահա դիվիզիոնի հրամանատարի հաշվետվությունից 13 -րդ կորպուսի շտաբի տողերը. «…Մարտի արդյունքում թշնամու շտաբը ոչնչացվեց: Միայն երեքին հաջողվեց փախչել: Ռազմադաշտում մնաց 28 դիակ: Դիակների շարքում հայտնաբերվել է նաև Էնվեր փաշան: Նրա գլուխը և մարմինը մասնատված էր: Կողքին հայտնաբերվեց Ղուրանը»:
Հիշեք այդ օրը՝ օգոստոսի 4-ը, հայեր և հայուհիներ, հայ ազգի թշնամիների հանդեպ վրեժի օր…
Սերգեյ Շաքարյանց
