Ռուսաստան և Թուրքիա. Պուտինը կորցնո՞ւմ է համբերությունը …

Նոյեմբերի 6-ին լիբանանյան «Al Mayadeen» թերթը հոդված է հրապարակել ռուս-թուրքական հարաբերությունների մասին: Այսօր այս հարցը գտնվում է նաև Հայաստանի և Արցախի քաղաքացիների ուշադրության կենտրոնում: Մենք որոշել ենք մեր համաքաղաքացիներին ծանոթացնել այս հոդվածի ամենակարևոր մասերին: «Վերջերս Թուրքիայի ղեկավարը գործում է շատ անխոհեմ՝ փորձելով Մոսկվայի համբերությունը: Ռուսաստանի նախագահը վերջին նախազգուշացումն է տվել իր թուրք գործընկերոջը: Արդյո՞ք դա կկանգնեցնի Թուրքիային,- գրում են հեղինակները Լիբանանից: – ԱՄՆ-ը շարունակում է քարոզչական արշավ իրականացնել Ռուսաստանի դեմ՝ օգտագործելով իրավիճակը Բելառուսում և Ղրղզստանում, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը, ինչը բացասաբար է անդրադառնում երկրի ներքին անվտանգության և ազգային տնտեսության վրա: Այս իրավիճակում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ստիպված է ավելի կոշտ ու վճռական լինել «ընկեր և դաշնակից» Էրդողանի նկատմամբ»:

«Անցած երեքշաբթի (այսինքն՝ նոյեմբերի 3-ին) երկու երկրների ղեկավարները հեռախոսազրույց ունեցան, որի ընթացքում Պուտինը մտահոգություն է հայտնել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մեջ Մերձավոր Արևելքից զինյալների ներգրավման վերաբերյալ ստացված տեղեկատվության մասին,- նշում են լիբանանցիները: – «Մերձավոր Արևելք» ասելով՝ Ռուսաստանի ղեկավարը նկատի չունի միայն Սիրիան: Վերջերս լուրեր են տարածվել Լիբիայից և այլ շրջաններից Ադրբեջան սիրիացի և ոչ սիրիացի վարձկանների տեղափոխման մասին»: Թեհրանը, ինչպես հայտնի է, նույնպես մտահոգություն է հայտնել Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում ահաբեկչական խմբավորումների ներկայացուցիչների առկայության կապակցությամբ այն բանից հետո, երբ «որոշ բարձրաստիճան թուրք պաշտոնյաներ սկսել են ռազմական գործողություններ հրահրել Իրանի ադրբեջանցիների շրջանում՝ վկայակոչելով նրանց թյուրքական ծագումը: Պուտինի խոսքերը Սիրիայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ լրացուցիչ նշանակություն են ստանում` հաշվի առնելով դրանց արդիականությունը: Ռուսաստանի ղեկավարը խոսել է այն բանից հետո, երբ տեղեկություն է ստացվել, որ Էրդողանը ճնշում է գործադրել Ֆաիզ ալ-Սարաջի և նրան աջակցող զինված խմբավորումների վրա` ռազմական գործողությունների դադարեցման ամերիկա-գերմանական նախաձեռնությունները չեղյալ համարելու համար, ինչը կնշանակեր Լիբիայից թուրքական ուժերի, փորձագետների և Անկարային հավատարիմ սիրիացի վարձկանների դուրսբերում»:

Եվ այսպես մենք տեսնում ենք այն, ինչ մեզ նախապես չէին հայտնել. այդպիսով, Էրդողանն սկսել է ոտնձգություն կատարել նաև Իրանի անվտանգության և ներքին կայունության դեմ: Լիբանանյան աղբյուրն աշխարհում առաջինն է հայտնում այս մասին: Բայց շարունակենք. «Նաև հաղորդվել է, որ Անկարան ճնշում է գործադրում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի վրա, որպեսզի չհամաձայնի ԼՂՀ հակամարտության կարգավորմանը Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի կամ Իրանի միջնորդությամբ առանց Թուրքիայի մասնակցության, ինչպես դա տեղի է ունենում Սիրիայում և Լիբիայում: Ըստ ռուսական լրատվամիջոցների՝ Պուտինը կորցրել է համբերությունը այն բանից հետո, երբ վերջապես համոզվել է, որ Էրդողանը չի կատարելու իր խոստումներից ոչ մեկը: Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ Ռուսաստանը և Թուրքիան համաձայնության էին եկել 2018 թ. սեպտեմբերի 17-ին Սոչիում և 2020 թ. մարտի 5-ին Մոսկվայում: Անցած ժամանակահատվածում Էրդողանը հաջողությամբ դիմագրավել է Ռուսաստանի ճնշմանը, ամրապնդել թուրքական ռազմական ներկայությունը Իդլիբում, թույլ չի տվել սիրիական բանակին մոտենալ թուրքական ուժերի դիրքերին և մեծացրել է ռազմական օգնությունը տարածաշրջանի բոլոր զինյալ խմբավորումներին: Նա նաև օգտագործել է տասնյակհազարավոր սիրիացի և օտարերկրյա զինյալների կողմից աջակցվող թուրքական ռազմական ներկայությունը Իդլիբում և Եփրատի արևմտյան ափին, համոզելու Պուտինին՝ թույլ տալ իրեն մուտք գործել Եփրատի արևելյան ափ: Էրդողանը բազմիցս ասել է, որ թուրքերը լքելու են Սիրիան միայն սիրիական ճգնաժամի վերջնական կարգավորումից հետո, և այն պայմանով, որ սիրիացի ժողովուրդը իրեն խնդրի այդ մասին: Հոկտեմբերի 28-ին Թուրքիայի նախագահը ելույթ է ունեցել իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության առաջ: Նա դատապարտել է ռուսական ավիահարվածները «Ֆայլաք ալ-Շամ» ուսումնական ճամբարի վրա՝ ասելով. «Իդլիբի տարածքում գտնվող Սիրիայի ազգային բանակի ուսումնական կենտրոնի վրա ռուսական հարձակումը վկայում է տարածաշրջանում տևական խաղաղության և հանգստության նկատմամբ դժկամության մասին»:

Փոփոխությունները ռուս-թուրքական հարաբերություններում փոխել են հետագիծը ամբողջ իրավիճակում՝ թուրքամետ «Ֆայլակ ալ-Շամ» ահաբեկչական խմբավորման ուսումնամարզական ճամբարին հարվածելուց հետո, գրում են լիբանանցիները և շարունակում. «Թուրքիան մոբիլիզացրել է լրացուցիչ ուժեր՝ դրանք տարածաշրջանում օգտագործելու համար, մինչդեռ Ռուսաստանը փորձում է ստիպել Էրդողանին՝ հնարավորինս շուտ տարհանել սիրիական բանակի կողմից պաշարված Իդլիբ շրջանում գտնվող թուրքական երեք դիտակետերը: Էրդողանն սկսել է դիմակայել Ռուսաստանի ճնշմանն այն բանից հետո, երբ կոշտ քննադատության է ենթարկվել զինված խմբավորումների կողմից, որոնք նրան մեղադրել են «դավաճանության և իր գործը լքելու մեջ»՝ Սիրիայի Մուրեկ քաղաքի մոտակայքում տեղակայված դիտակետի լուծարումից հետո: Հիշեցնենք, որ դա հանգեցրել է բախումների թուրքամետ խմբակցությունների միջև: Թուրքիայի ղեկավարը չի հանդուրժելու գործերի այդպիսի ընթացքը, քանի որ ոմանք դա կարող են համարել Սիրիայում իր պարտության սկիզբը»: Բացի դրանից, հիշեցնենք. պետք չէ մոռանալ Ռուսաստանի կողմից ճնշման մասին: ՌԴ ցանկանում է կարգավորել իրավիճակն Իդլիբում և ապահովել ռուս-թուրքական հարաբերությունների ապագան, որի նոր փուլը սկսվել է 2016 թվականի հունիսի 27-ին: Այն ժամանակ Էրդողանը ներողություն է խնդրել Պուտինից՝ ռուսական Սու-24 ինքնաթիռի ոչնչացման համար: Այս միջադեպը տեղի է ունեցել 2015 թվականի նոյեմբերի 24-ին, այսինքն՝ ռուսական զորքերի Սիրիա մուտք գործելուց երկու ամիս անց: «Al Mayadeen»-ը շարունակում է. «Երկու կողմերի միջև Սիրիայում նոր ռազմական առճակատման հավանականություն կա այն բանից հետո, երբ պարզ դարձավ, որ Պուտինը այլևս գոհ չէ Կովկասում Էրդողանի վարած քաղաքականությունից: Կովկասյան տարածաշրջանում անկայունությունը մեծ վտանգ է ներկայացնում Ռուսաստանի համար, քանի որ այն սահմանակից է մահմեդական շատ հանրապետությունների, այդ թվում՝ Ադրբեջանին: Վերջերս կայացած հեռախոսազրույցում Պուտինը ասել է. «Թուրքիան Մերձավոր Արևելքից գրոհայիներ է ուղարկում այնտեղ: Դրանք կարող են ներառել չեչեններ և ույղուրներ, ովքեր այժմ կռվում են Սիրիայում», – գրում է «Al Mayadeen»-ը:

Լիբանանի հեղինակները նշում են, որ Պուտինը կարող է ռազմական առճակատման մեջ մտնել, եթե Էրդողանը շարունակի զբաղեցնել իր ներկայիս դիրքորոշումը՝ մերժելով Լիբիայի և Սիրիայի և ամենակարևորը՝ Կովկասում ռուսական կողմի պահանջները: «Էրդողանը… կարծում է, որ ինքն ունի ավելի շատ հաղթաթուղթ, քան Ռուսաստանը… Ռուսաստանի ղեկավարի հետ խոսելուց հետո Էրդողանն ասաց, որ Թուրքիան կշարունակի գործել իր սեփական տեսլականի և օրակարգի համաձայն` անկախ նրանից, թե ուրիշներն ինչ են ասում և անում: Սա բացատրում է Ռուսաստանի և Իրանի դեմ տեղեկատվական հարձակումը… Ժամանակ առ ժամանակ Էրդողանն ասում է, որ Ռուսաստանն ու Իրանը հակադրվում են Ադրբեջանին և Թուրքիային՝ դրանով փորձելով առաջացնել թուրքական, օսմանյան և կրոնական ոգին թյուրքական ժողովրդի մեջ: Այստեղ պետք է հիշել, որ Էրդողանը սատարում է Ղրիմում մահմեդական փոքրամասնությանը, որը կրկին հայտնվել է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ: Նա ոչ միայն բազմիցս խոսեց Ղրիմը որպես ռուսական չճանաչելու մասին, այլև զարգացրեց ռազմական-ռազմավարական հարաբերություններ Ուկրաինայի հետ: Անկասկած, այս դիրքորոշումը անհանգստացնում է Մոսկվային»:

Վերջապես, «Al Mayadeen»-ը եզրակացնում է. «Ռուսաստանը պատրաստ է սկսել նոր փուլ ռուս-թուրքական հարաբերությունների մեջ, եթե թուրքերը շարունակեն պաշտպանել Պուտինի և Սիրիայի նախագահ Բաշար ալ-Ասադի հարաբերությունները սպառնացող դիրքորոշումը: Ի դեպ, Սիրիայի առաջնորդը կորցնում է համբերությունը Թուրքիայի նկատմամբ, որը եղել և մնում է Սիրիայի բոլոր խնդիրների պատճառը: Կրեմլի կողմնակից փորձագետները ակնկալում են, որ Պուտինը հարմար առիթի է սպասում «իրական բան» անելու՝ ի պատասխան Սիրիայում թուրքերի գործողությունների, որը 2016 թվականից դարձել է Թուրքիայի և Ռուսաստանի մերձեցման ասպարեզ… Փորձագետները գրազ են գալիս, որ Պուտինը կարող է վառել «կարմիր լույս» Էրդողանին: Վերջին նախազգուշացումը եկավ այն ժամանակ, երբ ռուսական ինքնաթիռները ռմբակոծեցին «Ֆայլակ ալ-Շամ» ուսումնական ճամբարը՝ սպանելով 80 գրոհայինի: Եվ նման ավիահարվածները դեռ շատ անգամներ կկրկնվեն՝ մինչ Պուտինի համբերությունը վերջնականապես սպառվի: Ռուսաստանի ղեկավարը համոզված է, որ Էրդողանը գտնվում է բարդ իրավիճակում, ուստի նա փորձում է կանխել սիրիական ճգնաժամի վերջնական կարգավորումը»:

Մենք կարծում ենք, որ այս հոդվածում հեղինակները նշել են միայն 90% -ը այն պատճառներից, ինչ տեղի է ունենում հիմա, այդ թվում նաև մեր Արցախում: Հայտնի է նաև, որ մոտավորապես վերջին մեկ շաբաթում թուրքերը ապամոնտաժել են Իդլիբում գտնվող իրենց երեք հենակետերը, և նրանց վրա արդեն բարձրացվել է Սիրիայի ազգային պետական դրոշը: Այս երկրում «ռուսական համբերության վերջը» ակնհայտ է: Բայց ո՞րն է լինելու «ռուսական (և իհարկե՝ իրանական…) համբերության վերջը» մեր Անդրկովկասում և, մասնավորապես, Արցախում և «կովկասյան թաթարների խանությունում»:

Սերգեյ Շաքարյանց