Խնդիրն այն է, որ պետություն ունենալն իրականում շատ թանկ հաճույք է. կարծում է երկրի ղեկավարի պաշտոնն զբաղեցնողը

«Խնդիրն այն է, որ պետություն ունենալն իրականում շատ թանկ հաճույք է: Մարդկանց հավաքականության կողմից իրականացվող նախագծերից, պոտենցիալ նախագծերից ամենաթանկը պետությունն է»,-Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի Գյումրիի մասնաճյուղում  «Տնտեսական զարգացումը որպես պետական շահ» թեմայով բանախոսության ժաանակ ասել է Նիկոլ Փաշինյանը։

Նա նշել է. «Պետությունը քաղաքացիների հավաքական նախագիծն է և նախաձեռնությունը, կամ առնվազն պետք է այդպես լինի: Եվ, իհարկե, մարդը սոցիալական համակարգի մաս է, սոցիալական համակարգի անդամ է, և մարդկանց տարբեր խմբեր կարող են ունենալ ամենատարբեր նախաձեռնություններ, բայց չկա մի այնպիսի նախաձեռնություն, որը հենց գնի իմաստով, և նաև արժեքի իմաստով, ավելի թանկ է, քան պետությունը: Եվ հետևաբար, ունենալ պետություն` նշանակում է ի վիճակի լինել այդ պետության գոյությունը սպասարկելու համար անհրաժեշտ ռեսուրսներ գեներացնել: Դա նշանակում է ապահովել տնտեսական աճ և տնտեսական զարգացում: Եվ ահա, առավել ևս, այսօրվա միջավայրում և պայմաններում պիտի արձանագրեմ, որ այս խնդիրն ավելի է սրվում, որովհետև ժամանակակից աշխարհում, և ընդհանրապես այդպես է եղել, բայց հիմա ավելի տեսանելի է դա, սրվել է մրցակցությունը:

Մրցակցությունը հենց պետությունն է: Ըստ էության, ժամանակակից աշխարհում միշտ էլ այդպես է եղել, բայց ուզում եմ այսօրվա մասին խոսել, որովհետև այսօր հատկապես այդպես է, պետությունները մրցակցում են իրար հետ և իրար միջև, և այդ մրցակցությանը դիմանալը պահանջում է որոշակի ռեսուրսներ, մեծ ռեսուրսներ, գնալով ավելի մեծ ռեսուրսներ: Ինչի՞ համար են մրցակցում պետությունները, սա կարևոր հարց է, որին էական համարեցի անդրադառնալ: Մի քանի տարբերակներ կան, այսինքն՝ մրցակցության մի քանի ուղղություններ կան, դրանցից մի քանիսն ուզում եմ կարևորել և ընդգծել:

Առաջինը՝ պետությունները մրցակցում են մարդու համար: Սա շատ կարևոր արձանագրում է, որովհետև, ի վերջո, ցանկացած պետության կարևորագույն նպատակն առավել գրավիչ լինելն է մարդու համար: Տեսեք՝ մենք շատ դեպքերում մեր իրականության հետ առնչվող թեմաները չենք ինստիտուցիոնալացնում:

Մեր երկրի պատմության ընթացքում ամենաշատ քննարկվող թեմաներից մեկը մեծ արտագաղթն է: Եթե փորձենք այս երևույթն ինստիտուցիոնալ ձևակերպել՝ սա նշանակում է, որ մենք, Հայաստանի Հանրապետությունը որոշակիորեն տանուլ է տվել մրցակցությունը մարդու համար, որովհետև այն մարդը, որ որոշել է ապրել ոչ թե Հայաստանի Հանրապետությունում, այլ որևէ այլ երկրում, նշանակում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը տանուլ է տվել մրցակցությունը մարդու համար: Եվ ժամանակակից աշխարհում այս մրցակցությունը երկու կողմ ունի, նույնիսկ երեք կողմ, որովհետև պետությունները մրցակցում են, այո, ընդ որում այդ մրցակցությունը տարբեր սրություն ունի տարբեր երկրների համար: Իհարկե, դա էլ պետք է արձանագրել, որ երկրներ կան, որոնք բնակչության գերաճի խնդիր ունեն: Բայց սրանից հարցի էությունը չի փոխվում, հիմա կտեսնենք, թե ինչպես:

Երկրները մրցակցում են մարդու համար՝ նկատի ունենալով և՛ սեփական բնակչությունը, և այլ երկրների բնակչությունն ամենատարբեր ուղղություններով: Այսօր պետությունները մրցակցում են ամենաշատը տաղանդավոր մարդկանց համար, ովքեր կարող են գալ, աշխատել և խթանել տնտեսական զարգացումը, բայց ամենատարբեր շերտերում են պայքարում: Օրինակ՝ զբոսաշրջության ոլորտում մրցակցությունը նույնպես պայքար է մարդու համար, որպեսզի մարդն իր արձակուրդն անցկացնի այդտեղ: Եվ հետևաբար՝ ցանկացած երկրի մեծագույն խնդիրը գրավիչ դառնալն է մարդու համար:

Էլ ինչի՞ համար են պայքարում երկրները. պայքարում են շուկաների համար, ընդ որում այստեղ խոսքը և՛ արտահանման շուկաների մասին է, և՛ վերլուծման շուկաների: Եվ, իհարկե, առանց տնտեսական որոշակի հզորությունների ու հնարավորությունների, հնարավոր չէ հաղթել շուկաների համար պայքարում: Եվ մենք այսօր առերեսվում ենք այդ խնդրի հետ, և պետությունները պայքարում են տեխնոլոգիաների համար: Մենք այսօր տեսանք, որ համալսարանի մասնաճյուղում ամենաշատը ոգևորվում են և դա բնական է, երբ տեխնոլոգիաներ են ներդրվում կրթության և գործունեության կազմակերպման համար:

Պետությունները պայքարում են ազդեցության համար, և ազդեցության գործում ժամանակակից աշխարհում տնտեսությունը և տնտեսական հնարավորությունները, ըստ էության, ունեն առաջնային նշանակություն: Մենք շատ դեպքերում որպես պետություն, որպես կառավարություն զգում ենք մեր արտաքին քաղաքական խոցելիությունները հենց թեկուզ այն պատճառով, որ արտաքին քաղաքական օրակարգում չենք կարողանում բավարար չափով հագեցնել տնտեսական բաղադրիչը իմ նախորդ ասածի տրամաբանությամբ: Մենք տնտեսական շատ քիչ բան ունենք առաջարկելու, և սա մեր տնտեսական զարգացման մեծագույն խոչընդոտներից մեկն է, բայց նաև մեր արհեստական բանականության հարգելի գործընկերն առաջինն այդ շեշտադրումն արեց, որ պետք է գրավիչ լինել տնտեսական գործունեության համար: Բայց այն, ինչ այսօր համարում ենք, որ պակասը զգում ենք, դա չի նշանակում, որ դա ունենալու և ստեղծելու հնարավորությունը չկա: Հենց այստեղ է հարցը, որ անհրաժեշտ է առավել կենտրոնանալ տնտեսական զարգացման վրա որպես պետական շահ:

Թող տարօրինակ չթվա, ես մի փոքր սրել եմ թեման՝ պետությունները պայքարում են սննդի համար, և պարենային անվտանգությունն այսօր ժամանակակից աշխարհում առաջնային թեմաներից մեկն է: Պետք է արձանագրել, որ ընդհանրապես ապրանքների մատակարարումն այսօր հատկապես զարգացած երկրների քաղաքական, կառավարման և ռազմավարական օրակարգերի անբաժանելի մասն է: Սա մի երևույթ է, որին մեծ ուշադրություն գոնե մեր իրականության մեջ չի դարձվում, որովհետև մենք հասկանալիորեն շատ բարդ շրջաններում ենք ապրել, շատ բարդ ժամանակաշրջանով ենք անցել, և նրանք, ովքեր երկար ժամանակ հետևում են լուրերին` տեսնում են, թե հատկապես զարգացած երկրներում ինչ է կատարվում: Եթե մեկ ամիս, կամ մեկ շաբաթ խանութներում բացակայում է օրինակ, լոլիկը, պակասում է հազարը: Ես հիշում եմ` տարիներ առաջ, երբ եվրոպական մայրաքաղաքներից մեկի սուպերմարկետներում հազարի դեֆիցիտ էր առաջացել, այդ ժամանակաշրջանում միջազգային բոլոր լուրերը սկսում էին այդ իրավիճակի մասին քննարկումից, որովհետև այստեղից էլ գալիս է հաջորդ իմ կետը, թե ինչի համար են պայքարում պետությունները: Պայքարում են հարմարավետության համար, որովհետև հատկապես զարգացած երկրներում, ովքեր, իմիջիայլոց, գլոբալ տնտեսական աճի հիմնական լոկոմոտիվն են, որովհետև նրանց շրջանում ստեղծված պահանջարկն է նաև, որ խթանում է այլ երկրների տնտեսական աճը, և կյանքն այնտեղ հազարով, լոլիկով, ելակով, բարձր տեխնոլոգիայով, ըստ էության, կազմակերպված մի համակարգ է, տարօրինակ կարող է թվալ, երբ այդ համակարգից հանկարծ դուրս ես հանում լոլիկը, ելակը և հազարը ու կարող է պատահել, որ այդ համակարգն ամբողջությամբ և լիարժեք չի աշխատում: Այս օրինակները ցույց տվեցի արձանագրելու, թե ինչու է կարևոր տնտեսական զարգացումը՝ որպես պետական շահ:

Հաջորդ փուլով ուզում եմ անդրադառնալ նրան, թե ինչ է պետական շահը: Իսկ ի՞նչ է պետական շահն ընդհանրապես: Պետական շահը, ակնհայտորեն, այն ուղենիշն է, որի նկատմամբ արտաբերվում են բոլոր գործողությունները, բոլոր քաղաքականությունները, բոլոր խոսույթները և բոլոր ռազմավարությունները: Այսինքն՝ ի՞նչ է սա նշանակում: Նշանակում է, որ եթե մենք որպես պետական շահ ձևակերպում ենք տնտեսական զարգացումը, կառավարությունն իր բոլոր քաղաքականությունները պետք է կարգաբերի, այսինքն՝ որպես ուղենիշ պետք է դիտարկի հենց տնտեսական զարգացումը: Որևէ քաղաքականություն, որևէ ռազմավարություն ընդունելիս մենք պետք է առաջին, երկրորդ և երրորդ տեղում դնենք հետևյալ հարցը՝ իսկ այս ռազմավարությունը, քաղաքականությունը, օրենքը ինչքանո՞վ է նպաստում Հայաստանի տնտեսական զարգացմանը: Նաև ուզում եմ այս խոսույթի և մոտեցման պրակտիկ կողմի մասին խոսել, որովհետև պետական շահ-տնտեսական զարգացումն այն ինդիկատորն է, որով մենք ի վերջո ցույց ենք տալիս` ինչքանով է աճում մեր կամ որևէ երկրի մրցունակությունը, որովհետև քիչ առաջ ասացի, որ երկրների մրցակցությունն աճում է և նրանք, որոնք ուզում են շարունակաբար ունենալ հաջողակ պետություն, նրանց խնդիրը շատ կոնկրետ է՝ ապահովել այդ պետության մրցունակությունը: Այդ պետության մրցունակության ապահովման ձևը և միջոցը տնտեսական զարգացումն է, և տնտեսական զարգացումն ամենակարևոր ինդիկատորն է հետևյալի, թե ինչքանով ենք մենք որպես հավաքականություն աշխատում, ներդնում պետության մրցունակությունը մեծացնելու համար:

Իմիջիայլոց, տնտեսական զարգացումը նաև համախմբող գործոն է, և առանձնահատկությունն այն է, որ նրանում ներդրում ունենալու հնարավորություն ունեն բացարձակապես բոլորը։ Եվ յուրաքանչյուրի գործը դառնում է առանցքային ու ռազմավարական։ Այն փոքր ձեռնարկատերը, որը ստեղծում և զարգացնում է փոքր ձեռնարկություն, ռազմավարական նպատակի մեջ պետք է դնի, այդ թվում՝ իրեն, որովհետև դա նաև մոտիվացիան է ուժեղացնում։

Նորից ուզում եմ անդրադառնալ մի երևույթի կամ մի հասկացության, որը մեր դեպքում շատ կարևոր, ընկալելի է, շատ պոպուլյար է, և դա յուրաքանչյուրիս մտքի մեջ է և շատ է օգտագործվում։ Այդ հասկացությունը հայրենասիրությունն է։ Ինչպես ասացի` արտագաղթ բառն այնուամենայնիվ ինստիտուցիոնալ տրանսֆորմացիայի ենթարկելու անհրաժեշտություն ունենք: Արտագաղթ նշանակում է, որ մեր երկիրը տանուլ է տալիս մրցակցությունը մարդու համար, նույնկերպ էլ հայրենասիրությունը, եթե մենք դնում ենք այս տրամաբանության մեջ` հայրենասիրությունն ինքը պետք է, թե ինչքանով է նպաստում տնտեսական զարգացմանը։ Եվ հիմա ուզում եմ ասել նաև, թե տնտեսական զարգացումն ինչով և ինչպես է լուծում այն օրակարգը, խնդիրները, որոնց մասին քիչ առաջ ասացի, օրակարգը, որն ընդհանրապես կարող է գոյություն ունենալ։

Խնդիրն այն է, որ միայն տնտեսական զարգացումն է, որով հնարավոր է ապահովել քաղաքացու բարեկեցությունը։ Այսինքն` պարտվողի դիրքից մարդու համար առնվազն մրցակցությանը դիմացողի դիրքեր, որովհետև բարեկեցությունն առաջին հերթին այն գործոնն է, որը մարդուն պահում է երկրում և գրավում է դեպի երկիր: Իսկ ի՞նչ պետք է հասկանանք բարեկեցություն ասելով: Բարեկեցության մասն, իհարկե՝ քիչ առաջ իմ նշած՝ հազարը, լոլիկը և ելակն է նաև, բայց դա ամբողջականությունը չէ, և հատկապես նաև մեր պարագայում մենք որպես բարեկեցության ապահովման կարևորագույն թեմա ու ոլորտ պետք է նկատի ունենանք անվտանգությունը: Եվ ինչքան խորն է տնտեսական զարգացումը, այնքան բարձր է անվտանգության մակարդակը: Ընդ որում, այստեղ կա պարզ բացատրություն և բարդ բացատրություն, և ես ուզում եմ նախ պարզ բացատրությունից սկսել, որովհետև ինչպես ասացի` ցանկացած պետություն գին ունի, գին ունի նաև անվտանգությունը: Եվ եթե մենք անվտանգության խոցեր ունենք, դա եթե կրկին ձևակերպենք ինստիտուցիոնալ` նշանակում է, որ այսօր չենք կարողացել կամ չենք ցանկացել վճարել այն գինը, որը պետք է ապահովի մեր անվտանգությունը:

Գիտեք, ժամանակակից աշխարհը մեր իրականության մեջ: Ընդ որում, «շուկա» բառը, համենայնդեպս, իր մեջ որոշակի բացասական ընկալում ունի, և սա էլ իմ կարծիքով ինստիտուցիոնալ մտածողության կարգաբերման անհրաժեշտության մասին է խոսում, որովհետև ժամանակակից աշխարհն ընդհանրապես, իմ համոզմամբ` շուկա է, որտեղ վաճառվում է ամեն ինչ, այդ թվում՝ անվտանգությունը: Այլ բան՝ դու կարող ես գնալ, իսկ «շուկան» ունի իր կարիքները: Այսինքն՝ երբ մենք մտնենք շուկա, օրինակ՝ բորսա, այնտեղ վաճառվում են ամենատարբեր բաներ: Այդ վաճառվող ապրանքը գնելու համար դու պետք է ունենաս անհրաժեշտ միջոց: Ընդ որում, շատ կարևոր է նաև հասկանալ, որ այդ շուկան ոչ միայն գնելու, այլև վաճառելու մասին է:

Եվ ինստիտուցիոնալ ու պետական շահերի առումով շատ կարևոր է աշխարհի մեր ընկալումը: Աշխարհի մեր ընկալումը նույնպես կապ ունի տնտեսական զարգացումը որպես պետական շահ ընկալելու հետ, որովհետև եթե մենք մեր իրականության մեջ իրականությունը դիտարկենք անվտանգությունը որպես ապրանք ընկալելու տեսակետից, կտեսնենք, որ մենք այդտեղ խոցեր ունենք, մեր Վեհափառ Խրիմյան Հայրիկի հայտնի ձևակերպմամբ՝ «թղթե և երկաթե շերեփի»: Ընդ որում, կարծում եմ, որ ինքը այդ տրամաբանության ուղղությամբ է մտածում, որովհետև խոսում է երկու ապրանքի մասին՝ «թղթե շերեփի», որն ակնհայտորեն ավելի էժան է և դա է պատճառը, որ մենք ունենք, և մի փոքր ավելի թանկ ապրանքի` երկաթյա շերեփի, որն ակնհայտորեն ավելի թանկ է և դա է պատճառը, որ մենք դա չունենք։ Բայց պատճառը նաև այն է, որ մենք տնտեսական համապատասխան ներուժ չունենք դա ապահովելու։

Այս իմաստով, անվտանգությունն ապահովելու տեսակետից մենք առաջին հերթին խոսում ենք բանակի մասին։ Եվ իմ կարծիքով` այստեղ էլ համակարգային մտածողության կարգաբերման խնդիր ունենք, որովհետև մենք բանակի մասին պետք է խոսենք առաջին հերթին որպես անվտանգության ապահովման գործոն, որովհետև եթե քո անվտանգության ապահովման, ոչ թե նշանակության, կիրառման առաջին գործիքը բանակն է, նշանակում է` մնացած ինստիտուտները չեն աշխատում անվտանգություն ապահովելու համար։ Իսկ որո՞նք են այդ ինստիտուտները, այդ ինստիտուտներն են, օրինակ` արտաքին քաղաքականությունը, արտաքին անվտանգության ապահովման մյուս գործոնները, որոնք կանգնած են մինչև բանակը, Արտաքին հետախուզության ծառայություն և հակահետախուզություն։ Բայց խոսելով արտաքին քաղաքականության մասին` ուզում եմ նորից ձեզ հետ կիսել այն միտքը, որն աշխատանքային մակարդակում բազմիցս կիսել եմ: Մենք աշխարհը պետք է ընկալենք որպես գլոբալ շուկա։ Այդ շուկայում ամեն ինչ վաճառվում է և ամեն ինչ գնվում: Այդ շուկայում հաջողակ լինելու համար մենք պետք է ունենանք վաճառելու բան և տնտեսական զարգացման արդյունքում ունենանք գեներացված այնքան միջոցներ, որ գնենք մեզ անհրաժեշտ ապրանքը։ Ընդ որում, խնդրում եմ, որ այս իմ ասածի մեջ ոչ մի բացասական երանգ չդնեք։ Մենք նաև պետք է սա արձանագրենք, որ մեր իրականության մեջ վերջին 30 տարիներին տեկտոնական շատ լուրջ պրոցեսներ են տեղի ունեցել։

Հիշում եմ, իմ հայրենի քաղաքի` Իջևանի մի քանի իրադրություններ, երբ մարդիկ իրար հետ քննարկում էին, կամ ուրիշներն էին փորձում մարդկանց բացատրել, որ օրինակ, կարելի է այգում աճեցրած լոբի վաճառել, ուղղակի վաճառել։ Ես իմ այդ զգացողությունը հիշում եմ, շատ երկար մարդիկ չէին հասկանում` ո՞նց, ես ինչ-որ բան վաճառե՞մ: Այսինքն` ես սա ինչի՞ համար հիշեցի, որ ես ենթադրում եմ, կամ գուցե երիտասարդ սերնդի մոտ այդ ընկալումը չկա, երբ ես սա ասում եմ` գլոբալ աշխարհը շուկա է, ես չեմ ուզում, որ դա լինի բացասական ընկալում։ Այսինքն` պետք չէ բացասական ընկալել, պետք էլ չէ, եթե չեք ուզում` դրական ընկալել, դա այդպես է ուղղակի։ Հասկանո՞ւմ եք, կան օբյեկտիվ իրողություններ, որոնցից չենք կարող խուսափել։ Դա այդպես է։ Եվ հետևաբար, այդ գլոբալ շուկայում պետք է ունենալ բավարար միջոցներ:

Այս բոլորը երկրի անվտանգությունը և քաղաքացիների բարեկեցությունն ապահովելու միջոցներ են: Այս բոլոր ինստիտուտներն արդյունավետության համար պահանջում են ահռելի միջոցներ, որպեսզի ունենանք ոչ թե շենք ցուցանակով, այլ ինստիտուտներ, որոնք պատկերացնում են իրենց խնդիրը քաղաքացիների անվտանգությունը ապահովելու համար: Ընդ որում, ես անվտանգություն բառն հիմա այլևս չէի օգտագործի, կօգտագործեի բարեկեցություն բառը, որովհետև չի կարող բարեկեցություն լինել առանց անվտանգության` սկսած պարենային անվտանգությունից, վերջացրած արտաքինով, ներքին անվտանգությամբ, անկախ դատական համակարգով և այդպես շարունակ:

Որպես բարեկեցության անբաժանելի և ամենակարևոր մաս կցանկանայի նշել նաև երջանկություն: Մենք պետք է մեր պատմական ճանապարհն էլ հաշվի առնենք: Երբեմն մարդկանց թվում է կամ թվացել է, որ եթե բավարար չափով սնունդ, կայունություն և լռություն կա, հագուստ կա` դա բավարար է երջանիկ լինելու համար: Մինչդեռ ամենևին այդպես չէ և, իհարկե, մարդու երջանիկ լինելու համար բացի այս ամենից անհրաժեշտ են նաև ոչ նյութական բաղադրիչներ, որոնց հիմա կանդրադառնամ»։

Բանախոսությունն ամբողջությամբ՝ կառավարության կայքում։