Այսրկովկասյան տարածաշրջանային իրադարձությունների և բրիտանացի Ռիչարդ Մուրի հետաքրքրությունների կապը

Արդեն երկու ամիս շրջափակման մեջ գտնվող Արցախի Հանրապետության հայերի ողբերգությունը մեզ ստիպում է վերադառնալ այն փաստին, որ 2022 թվականի դեկտեմբերին Երևանում հակահայկական ուժերի գլխավոր խամաճիկը, ինչպես հայտնի է, հյուրընկալել էր  բրիտանական MI-6 հատուկ ծառայությոան ղեկավար Ռիչարդ Մուրին։ Նորություն չէ, որ Անգլիայի բոլոր հետախուզական համայնքները ավանդաբար եղել են հակահայկական և բացառապես թուրքամետ, պրո–թուրքական: Ասել թե՝ հակահայկական։ Ավելին՝ նաև հակառուսական և հակաիրանական։ Տարօրինակ է, բայց անգլո-սաքսոնների համակրանքն ու հակակրանքը պահպանվել են առնվազն վերջին երկու-երեք դարեր։ Հիշեք Անգլիայի գաղտնի դերակատարությունը  (20-րդ դարի սկզբին) Հայոց ցեղասպանության նախադրյալների ստեղծման մեջ։  Իսկ Անգլիայի դերը Այսրկովկասում «Ադր-դեմոկրատական հանրապետություն «սարքելու»  գործո՞ւմ։

Բացի կայսերական Գերմանիայից, ո՞ր երկիրն է դեմ եղել 1913 թվականի Արևմտյան Հայաստանի «ինքնավարության» ծրագրին, որը ցարական Ռուսաստանի կողմից պարտադրվել է Օսմանյան կայսրության ղեկավարներին․ ԱՆԳԼԻԱՆ… Այո՛,  ռուսական պլանի իրագործումը խաթարելու հարցում Գերմանիան և Անգլիան՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ապագա հակառակորդները, դաշնակիցներ էին։

Ոմն Լոուրենս Արաբացու հայտնի բացահայտումները հայերի մասին: Հիշեցնենք՝ բրիտանական թագի այս ներկայացուցիչը համարվում է Օսմանյան կայսրության դեմ արաբների (մասնավորապես՝ Արաբական թերակղզու) ապստամբության նախաձեռնողներից ու առաջնորդներից մեկը։ Բայց միևնույն ժամանակ նա նաև հայերի ոչնչացման ոգեշնչողներից է։ Ամերիկացի լրագրող Լինքոլն Ստեֆենսը բրիտանացի հետախույզի հետ իր հարցազրույցը բնութագրում է որպես ամենաարտասովորն իր ողջ լրագրողական կյանքում։ Մարդ, որը նպաստել է Իրաքի թագավորության ստեղծմանը, մասնավոր զրույցներում մնացել է նույնքան խորհրդավոր, որքան իր քաղաքական գործունեության շրջանի հրապարակումներում։ Նյութը գրվել է 1919 թվականին Փարիզում կայացած Խաղաղության համաժողովի ժամանակ, առաջին անգամ հրապարակվել է «Outlook and Independent»-ում 1931 թվականին և մինչ օրս չի կորցրել իր արդիականությունը: Ահա մի մեջբերում այս հարցազրույցից, ինչպես ներկայացնում է Լ. Ստեֆենսը. «Համարում էր, որ հայերն էլ չափից դուրս գործնական են: ՈՒստի մեկս մյուսին կարող է շտկել. մենք նրանց կբուժենք, նրանք` մեզ: Թեպետ երկուսս էլ հուսահատեցնող ենք, մանավանդ` հայերը:
Ես հասկացա, որ նա անասելի համակրանք ունի հայերի հանդեպ, ավելի ճիշտ` նրանց մասին գիտի այն, ինչը թույլ է տալիս մարդկայնորեն հասկանալ թուրքերին և հայերի բոլոր մերձավոր հարևաններին, որոնք երբևէ ջանացել են ոչնչացնել այդ որբ ցեղը: ՈՒզում էր ներշնչել, որ հայերի հանդեպ հնարավոր միակ քայլն է: ՈՒղղակի չասաց: Պատճառը մեթոդն էր` ոչ թե ինքն էր ասում, այլ ստիպում էր ինձ, որ գրեմ իր ցանկացածը այնպես, որ հարկ եղած դեպքում ինքը կարողանար ժխտել: ՈՒստի նա չասաց, թե հայերն ամբողջությամբ պետք է ոչնչացվեն: Պարզապես այն տպավորությունը ստեղծեց, թե դա է Հայկական հարցի միակ լուծումը, և այդ պատճառով էլ ցանկանում էր, որ այդ գործն ամերիկացիներս հանձն առնենք:
Նա համարում էր, կամ ինձ ստիպում էր համարել, որ թուրքերը չպետք է այդ գործն անեն` նրանք չափազանց պարզունակ են ու քրիստոնյա չեն: Ոչ էլ հույները, որ հաճույք են ստանում, արդյունավետ չեն, ոչինչ մինչև վերջ չեն հասցնում, և երբ հայերին սպանելու գեղագիտական հաճույքը հագեցնեն, ձեռք կքաշեն: Այդպես էլ բոլոր հին, միմյանց հետ մրցակցած, թշնամի ցեղերը դադարեցրել են գործը` նախքան բոլոր հայերին սպանելը: Նույնիսկ երբ բոլորը միասին էին գնում այդ խնդիրը լուծելու, միշտ թողնում էին մի զույգ այստեղ, մի զույգ այնտեղ` ադամուեվաներ, որ հենց մեկը կռնակ դարձներ, բազմանում, բազմանում ու բազմանում էին: Այնպես, որ հաջորդ անգամ Հայաստան գնացողը կրկին հայեր էր տեսնում, միլիոնավոր ու միլիոնավոր հայերի, բոլորը հեզ ու համեստ, ցերեկը գործով զբաղված, իսկ գիշերը գաղտնորեն բազմացող ու տարածվող, տարածվող… Նա սփռում էր իր մալթուսական հուսահատությունը և մի այնպիսի սարսափ հայերից, որ քիչ մնաց կուլ տայի խայծը ամերիկահայկական մանդատի, բայց իմ փրկարար ամերիկյան հումորը ինձ օգնեց:

-Ինչո՞ւ հենց բրիտանացիները չանեն այդ գործը,- հարցրի ես, և ակնկալելով պատասխան հումոր, ժպտացի: Շատ իզուր: Ամերիկյան հումորի զգացում նա չուներ: Սպասեց, որ իմ երանելի ժպիտն անհետանա, ու երբ համոզվեց, որ լրիվ լուրջ եմ, ասաց.
-Հայերի լիակատար կոտորածը կարող է սկանդալ դառնալ, եթե բրիտանացիներն իրականացնեն:
Նա բացատրեց, որ թեպետ իրենց կայսրությունը դիմացավ որոշ այդպիսի ցնցումների և դեռ պետք է դիմանա ուրիշ ցնցումների, բայց չափից ավելին կարող է սասանել կայսրությունը: Իսկ բրիտանական կայսրությունը համաշխարհային կառավարման նախատիպն է: Մեր բոլոր մեծ տագնապները` պատերազմներ, հեղափոխություններ, գործադուլներ, համաճարակներ, հետևանք են այն փաստի, որ երկրագունդը, լինելով մեկ ամբողջություն, որպես ամբողջություն չի կառավարվում:

Հայերին ու համաշխարհային հանրությունն էլի՞ հարցեր ունեն։ Խանդավառություն կա՞ Անգլիայի և անգլո-սաքսոնների նկատմամբ, եթե բրիտանական հատուկ ծառայությունների ամենավառ ներկայացուցիչներից մեկը, փաստորեն, դեռ 1919 թվականին «ակնարկել էր» ամերիկացի լրագրողին, որ Միացյալ Նահանգները, օգտագործելով իր «մանդատը հայերի նկատմամբ»՝ ՊԵՏՔ Է ԱՄԲՈՂՋՈՎԻՆ ՈՉՆՉԱՑՆԻ ՀԱՅԵՐԻՆ: Ահա ևս մեկ մեջբերում այդ հարցազրույցից. «․․․ Հրեաները հայերին այնպես են վերաբերվում, ինչպես համասեմական եվրոպացիները` հրեաներին, և ճիշտ նույն կերպ հույները, թուրքերը, մյուս բոլոր ցեղերը, որ երբևէ գործ են ունեցել հայերի հետ: Նրանք զգում են, որ հայերը նրանց բոլորին կստիպեն աշխատել: Հայերն ունեն հրեաների բոլոր հատկանիշները և քրիստոնյաներ են:
Նա դադար տվեց` հույս ունենալով, որ եզրակացությունը ինքս կանեմ, բայց քանի որ խայծը կուլ չէի տալիս, շարունակեց` ևս մի հնարավորություն տալով ինձ.
-Հայերը չպետք է ունենան Հայաստանը, բուն երկիրը: Նրանք չեն աշխատի նույնիսկ իրենց օգուտի համար: Ուզում են այդ հողերը, բայց միայն սեփականատերը լինելու համար: Զարգացման գործը կազմակերպելու համար էլ չեն աշխատի: Արտոնագրային կառավարման կտան ուրիշներին: Նրանք ուզում են ապրել ծովեզրին, քաղաքներում` ի հաշիվ ստացած վարձի շահույթի, շահաբաժինների, արժեթղթերի առուծախով ձեռք բերված շահի և դրամագլխով ու աշխատուժով վաստակած դրամի»:

Կրկնենք անգլիական լրտես-հետախույզի արտահայտությունը. «Հայերը չպետք է տեր լինեն Հայաստանին, պարարտ հողերին»…

Այստեղ բոլորին (ոչ միայն հայերին) հիշեցնենք, որ կեղծ-ադրբեջանը (1918թ.) ստեղծել է նաև բրիտանական ռազմական հետախուզությունը՝ երիտթուրքերի, այսինքն՝ դյոնմե հրեաների հետ միասին։ Մեջբերում ռուս գեներալ-լեյտենանտ Անտոն Դենիկինի հուշերից («Էսսեներ ռուսական խնդիրների մասին – 1925 թ. Հատոր 4. Գլուխ XVIII. Ադրբեջան»). «Ադրբեջանի Հանրապետությունում ամեն ինչ արհեստական ​​էր, «կեղծ»՝ սկսած Պարսկաստանի գավառներից մեկից փոխառված անվանումից։ Արհեստական ​​տարածք, որն ընդգրկում էր Լեզգիների Զագաթալան, հայ–թաթարական Բաքուն ու Ելիզավետոպոլի գավառը, Ռուսական Մուգանը՝ միավորվելով թուրքական քաղաքականության կողմից որպես պանթուրքիզմի և պանիսլամիզմի ֆորպոստ Կովկասում: Արհեստական ​​պետականություն, քանի որ այս հողերը, որոնք ընկած էին ժողովուրդների մեծ գաղթի ճանապարհին և ենթարկվում էին իրար հաջորդող նվաճողների տարբեր մշակույթներին, միշտ բնակեցված էին ցրված փոքր ցեղերով, որոնք թշնամության մեջ էին միմյանց հանդեպ և դեռևս պահպանում էին մի առանձնահատկություն. քոչվորական կենսակերպ: Ի վերջո, Ադրբեջանի կառավարությունը նույնպես արհեստականորեն դիմակայեց՝ սկզբում Նուրի փաշայի կամքով, հետո՝ գեներալ Թոմսոնի, իսկ ավելի ուշ՝ պարզապես իներցիայով…»:

Նուրի փաշան՝ հայերի դահիճ երիտթուրք Էնվեր փաշայի եղբայրն է, ասել է թե հրեա դյոնմե, քանի որ Էնվեր փաշան ևս հրեա դյոնմե էր։ Գեներալ Թոմսոնը բրիտանական ռազմական հետախուզության ներկայացուցիչն էր Անդրկովկասում։ Այսքանը: Կարծում ենք՝ դոմինոյի բոլոր քարերն իրենց տեղն ընկան:

Ոչ վաղ անցյալում livenews.am կայքի «Մտորենք միասին» հաղորդման շրջանակներում այս տողերի հեղինակը հարկադրված էր հիշեցնել, որ այն ամենը, ինչ կատարվում է Արցախի Հանրապետության և Հայաստանի շուրջ,  այսպես կոչված, «Հայաստանի կառավարության» «սիրո բռնկման» և… այո, բրիտանական հետախուզական MI-6 ծառայության, ես կասեի անձամբ նրա պետի՝ Ռիչարդ Մուրի «շնորհիվ» է՝ եռանդուն և հետևողական թուրքամետը, ջանասիրաբար և անխոնջ աշխատելով Արցախի վերջնական հանձնման և Հայաստանի թուրքացման շուրջ, 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Հայաստանի ԱԽՔ Ա. Գրիգորյանը Լոնդոնում հանդիպեց նույն Ռիչարդ Մուրին: Եվ հանկարծ հենց դեկտեմբերի 12-ին փակվեց Արցախի «կյանքի ճանապարհը»՝ Բերձորի (թուրքերի «տերմինաբանությամբ» Լաչին) միջանցքը։ Եվ արդեն 2022 թվականի դեկտեմբերի 16-ին նույն թուրքաֆիլ Մուրը անսպասելիորեն ժամանեց Երևան և հանդիպել է հակահայ համաշխարհային ուժերի գլխավոր խամաճիկի հետ: «Հայաստանի կառավարության» (փաստորեն՝ թուրքամետ օկուպացիոն ռեժիմի վարչակազմի…) մամուլի ծառայությունը, իհարկե, հայտնել է, որ գլխավոր խամաճիկը ընդունել է բրիտանական գաղտնի հետախուզական ծառայության (MI-6) ղեկավարին՝ Ռիչարդ Մուրին: Ունենալով դիվանագիտական ​​և հետախուզական հարուստ փորձ՝ Մուրը տարբեր տարիների աշխատել է Թուրքիայում, գրում է «Մեդիամաքսը»՝ ներկայացնելով ուշագրավ մանրամասներ Ռիչարդ Մուրի կենսագրությունից։ Այսպիսով, այս հակահայ տականքը ծնվել է Լիբիայի մայրաքաղաք Տրիպոլիում, նրա հայրը դիվանագետ է եղել։ 2019 թվականի դեկտեմբերին, երբ Մուրը դեռ Միացյալ Թագավորության արտաքին գործերի նախարարության քաղաքական հարցերի տնօրենն էր, նա հրապարակեց լուսանկար Մոսկվայից՝ գրելով. «Ուղղակի հրաշալի էր 1968 թվականից ի վեր առաջին անգամ վերադառնալ Մոսկվա: Ես դեռ փոքր տղա էի, երբ այստեղ էի ապրում։ Իմ ամենավաղ հիշողությունները կապված են Մոսկվայի հետ»։ Մուրը ժամանել էր Մոսկվա՝ բանակցություններ վարելու իրանական միջուկային ծրագրի շուրջ։

Շարունակելի

Սերգեյ Շաքարյանց