Խորհրդային Ադրբեջանի առաջին որոշումներից մեկը Ղարաբաղը Հայաստանի մաս ճանաչելն էր․ Արցախի ԱԳՆ ղեկավարի հարցազրույցը
Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար Դավիթ Բաբայանը հարցազրույց է տվել NEWS.am-ին։
–Ադրբեջանի նախագահը մշտապես նշում է ԼՂ հարցով ՄԱԿ–ի 4 բանաձևերը, հայկական կողմին մեղադրում դրանք չկատարելու մեջ։ Ադրբեջանը կատարե՞լ է դրանք։
-ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 4 բանաձևերի հիշատակումը դարձել է պաշտոնական Բաքվի ամենասիրելի դիվանագիտական «շլյագերը»։ Ընդ որում, մենք տեսնում ենք դասական PR-արշավ և տեղեկատվական մանիպուլյացիա։ Ադրբեջանը ամեն տեղի և անտեղի առիթով հիշատակում է այդ բանաձևերը՝ շրջանցելով դրանց իմաստն ու տեքստերը։ Օրինակ, այդ բանաձևերից ոչ մեկում նշված չէ, որ Հայաստանը ագրեսոր է և իր զորքերն օգտագործում է Ադրբեջանի դեմ։ Ավելին, բանաձևերում փաստացի ճանաչվում է Ղարաբաղի սուբյեկտայնությունը և դե-ֆակտո գոյությունը որպես առանձին կազմավորում։ Սակայն պաշտոնական Բաքուն, բնականաբար, այդ ասպեկտները չի նշում և փորձում է յուրովի մեկնաբանել, ավելի ճիշտ՝ կեղծել տվյալ փաստաթղթերը՝ կոպտորեն խախտելով հիմնարար սկզբունքները, որոնք նշված են այդ բանաձևերում։
–Հաշվի առնելով այն, որ բանաձևերի տեքստին հանրության լայն շերտերը ծանոթ չեն, կարելի՞ է հասանելի լեզվով բացատրել՝ ի՞նչ են դրանք ենթադրում, ո՞ւմ են հասցեագրված, որքանո՞վ են իրավաչափ Ադրբեջանի կտշամբանքները։
-Բանաձևերի տեքստերը հասանելի են, դրանք գաղտնի փաստաթղթեր չեն։ Դրանք են՝ 1993թ․ ապրիլի 30-ի N822, 1993թ․ հուլիսի 29-ի N853, 1993թ․ հոկտեմբերի 14-ի N874 և 1993թ․ նոյեմբերի 12-ի N884 ՄԱԿ ԱԽ բանաձևերը։ Դրանք վերաբերում են Արցախի զինված ուժերի կողմից այն տարածքների ազատման հարցին, որոնք Ադրբեջանի կողմից վերածվել են հենակետերի՝ Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ագրեսիայի համար։ Հակամարտության խաղաղ կարգավորման կոչ է անում։ Հարկ է նշել, որ Արցախի Հանրապետությունը երբեք օկուպանտ չի եղել։
Օկուպացիան ենթադրում է օտար պետության տարածքը զավթելու նախապես կազմակերպված գործողություն՝ նպատակ ունենալով օգտագործել այդ տարածքի ռեսուրսները և բավարարել ռազմաքաղաքական ինչ-որ հավակնություններ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ 1992-94 թվականներին ազատագրված տարածքները պատմականորեն հայկական տարածքներ են եղել, Արցախը երբեք չի պլանավորել այդ տարածքները վերցնել իր վերահսկողության տակ։ Սա հարկադրված միջոց էր Ադրբեջանի ագրեսիվ քաղաքականության պատճառով, որը լայնամասշտաբ պատերազմ սանձազերծեց Ղարաբաղի դեմ և այդ տարածքները դարձրեց իր ցեղասպան քաղաքականության իրականացման հիմնական պլացդարմը։ Այսպիսով, մեզ այլ բան չէր մնում, քան ճնշել ագրեսորի մարտական կետերը, որոնք Արցախում մահ ու ավերածությունն էին սերմանում։
–Ադրբեջանը, երբ իրեն հարմար է, իրեն ներկայացնում է Ադրբեջանի ԽՍՀ սահմանների իրավահաջորդ։ Սակայն Ադրբեջանի Հանրապետության օրենսդրության համաձայն՝ դա այդպես չէ։ Ի՞նչ են ենթադրում ԱԺՀ սահմանները, և ինչպիսի՞ն է եղել և կա Ադրբեջանի ախորժակը։
-Իսկապես, իրավական հարթությունում Ադրբեջանի Հանրապետությունը բացարձակապես հիմքեր չունի հավակնելու Արցախին։ Հայտնի է, որ Ադրբեջան անունով պետությունն առաջին անգամ աշխարհի քարտեզի վրա հայտնվել է 1918 թվականին, ընդ որում՝ պատմական Ադրբեջանը գտնվում էր Իրանում։ Անդրկովկասում Ադրբեջան կոչվող պետության ստեղծումը պանթյուրքիզմի գաղափարախոսության գործնական նյութականացման համար Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական պայքարի և էքսպանսիոնիստական նպատակների արդյունքն էր։ Նորաստեղծ Ադրբեջանի փոխնակ մոր՝ Թուրքիայի հետ ֆիզիկական սահման ունենալու համար այս պետությունը սկսեց տարածքային պահանջներ ներկայացնել բոլոր հարևաններին։ Ահա թե ինչպես է առաջացել Ղարաբաղի հարցը. Արցախի համար, որը միշտ եղել է հայկական էթնոազգային, պատմական, մշակութային և քաղաքական լանդշաֆտի անբաժանելի մասը, Ադրբեջանի պնդումները անհեթեթ էին և անընդունելի։
Ի դեպ, Ազգերի լիգան չճանաչեց Ադրբեջանի տարածքային նկրտումները՝ հերքելով վերջինիս անդամակցությունը։ Եվ սա արդեն միջազգայնորեն ճանաչված իրավական փաստաթուղթ է, որը հաստատում է ադրբեջանական պահանջների անհեթեթությունը։
Ինչ վերաբերում է խորհրդային ժամանակաշրջանին, ապա Խորհրդային Ադրբեջանի կողմից ընդունված առաջին որոշումներից մեկը եղել է Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչումը որպես Հայաստանի անբաժանելի մաս։ Այնուհետև կրկին աշխարհաքաղաքական իրավիճակի պատճառով Ղարաբաղը բռնի կերպով փոխանցվեց Ադրբեջանին, թեև տարածաշրջանի պատմական էթնոազգային և այլ առանձնահատկությունների պատճառով Ղարաբաղը դեռևս պահպանեց իր պետականությունը ինքնավար մարզի տեսքով՝ սակայն կորցնելով մեծ մասը։
Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար մարզի կարգավիճակը երաշխավորված էր ԽՍՀՄ Սահմանադրությամբ և չէր կարող վերանայվել կամ չեղարկվել Ադրբեջանի կամքով, ինչը ցույց է տալիս նաև խորհրդային տարիներին Ղարաբաղի նկատմամբ Ադրբեջանի լիակատար ինքնիշխանության բացակայությունը։
Սա ընդամենը ընդհանուր պատկերն է: Այս թեմայով գրվել են տարբեր հետազոտությունների տասնյակ հատորներ։
Սակայն համաշխարհային քաղաքականության մեջ, ցավոք, պատմաիրավական և իրավական ասպեկտները հաճախ հետին պլան են մղվում աշխարհաքաղաքական և այլ շահերից ելնելով։ Ուստի Ադրբեջանի և նրան աջակցող երկրների դիրքորոշումը հիմնված է ոչ թե պատմաիրավական ասպեկտների, այլ աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական բնույթի շահերի վրա։
–Այժմ շատ է խոսվում Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանների սահմանազատման և սահմանագծման մասին։ Գործընթացի տրամաբանական ավարտը տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչումն է։ Ինչպե՞ս դա կազդի ադրբեջանա–ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա։
-Ադրբեջանի և Թուրքիայի հիմնական նպատակն է սահմանազատման և սահմանագծման արդյունքում հասնել Արցախի նկատմամբ Ադրբեջանի ինքնիշխանության ճանաչմանը։ Բայց ես վստահ եմ, որ դա տեղի չի ունենա։ Նման սցենարն անխուսափելիորեն կհանգեցնի հայկական պետականության փլուզմանը, որը միայն ժամանակի հարց է լինելու։
–Ադրբեջանի ԱԳՆ ղեկավարը հայտարարել է բանակցությունների մասին՝ Ադրբեջանի օկուպացված տարածքներ ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի առաքելության այց կազմակերպելու նպատակով։ Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում կազմակերպել այդ այցը։
-Ադրբեջանի կողմից օկուպացված Արցախի Հանրապետության տարածքում մշակութային ցեղասպանության քաղաքականություն է տարվում,ոչնչացվում են հայկական մշակույթի ու պատմության հետքերը, հայկական բոլոր ճարտարապետական հուշարձանները։ Մենք շահագրգռված ենք և մեկ անգամ չէ, որ հայտարարել ենք, որ միջազգային հանրությունը և միջազգային կառույցները պետք է համապատասխան քայլեր ձեռնարկեն նման ակտիվությունը կանխելու համար։ Բնականաբար, Ադրբեջանն ամեն կերպ խանգարում է միջազգային կառույցներին՝ այցելել այդ տարածքներ։ Բաքուն պարզապես մերժում է նման առաջարկները և արգելում միջազգային դիտորդների մուտքը համապատասխան տարածաշրջաններ։
Միևնույն ժամանակ, ադրբեջանական ագիտպրոպը պարբերաբար կազմակերպում է «կեղծ շրջագայություններ», որոնց ընթացքում ադրբեջանցիների կողմից վճարվող տարբեր երկրների հասարակական և քաղաքական գործիչներ այցելում են պատրաստված հարթակներ, որտեղ տեղում «ծանոթանում» են «հայկական վանդալիզմին»։ Ցավոք, տեսանելի ապագայում հնարավոր չէ փոխել այս իրավիճակը, քանի որ հայատյացությունն Ադրբեջանի պետական գաղափարախոսությունն է։
–Քանի՞ անգամ են ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի ներկայացուցիչները մինչ պատերազմը այցելել Լեռնային Ղարաբաղ և նախատեսվու՞մ է արդյոք այց Արցախ:
-Մենք շահագրգռված ենք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հատուկ առաքելության այցով տարածաշրջան։ Բայց այստեղ հիմնական խոչընդոտը դարձյալ Ադրբեջանն է և դրա դժկամությունը` թույլ տալ միջազգային հեղինակավոր կազմակերպություններին մուտք գործել տարածաշրջան՝ վախենալով օբյեկտիվ հետաքննությունից։
–Ո՞րն է օկուպացման մեջ հայտնված հայկական հուշարձանների ու թանգարանների ճակատագիրը:
-Ցավոք, դրանց մեծ մասը, ըստ երևույթին, թալանվել և ավերվել է, սակայն վերջնական պատկերը կարելի է ստանալ միայն միջազգային մոնիտորինգից հետո։
–Ինչպե՞ս եք գնահատում ռուս խաղաղապահների դերը։
-Ռուսական խաղաղապահ զորախումբն այսօր ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում խաղաղության և կայունության պահպանման հիմնական երաշխավորն է։ Եթե չլինեին ռուս խաղաղապահները, Թուրքիան և Ադրբեջանն անմիջապես նոր պատերազմ կսկսեն՝ նպատակ ունենալով ոչնչացնել Արցախն ու հայկական պետականությունը։
–2020 թվականի նոյեմբերին եռակողմ հայտարարության ստորագրումից հետո Ադրբեջանի սադրանքները չեն դադարում։ Ըստ Ձեզ՝ ո՞վ է այս սադրանքների հասցեատերը։
-Ադրբեջանական սադրանքները հետապնդում են երկու նպատակ՝ առաջինը՝ ահաբեկել Արցախին, արցախյան հասարակության մեջ խուճապ և ապագայում անորոշություն սերմանել և հասնել հայ բնակչության արտագաղթին իր պատմական հայրենիքից։
Բաքուն հասկանում է, որ քանի դեռ տարածաշրջանում ռուսական զորքեր կան, ղարաբաղյան հարցը ուժով լուծել և նոր լայնածավալ պատերազմ սանձազերծել անհնար է։ Հարձակում Արցախի վրա ինքնաբերաբար կնշանակի հարձակում ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտի վրա, այսինքն` Ռուսաստանի։ Քանի դեռ ռուս խաղաղապահները Արցախում են, Արցախն ապահով կլինի:
Բաքուն և Անկարան նույնպես քաջ գիտակցում են, որ Արցախի գոյությունը թույլ չի տալիս ձևափոխել Անդրկովկասի աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտը, որտեղ Թուրքիայի հովանավորության տակ գտնվող արմատականությունը լինելու է գերիշխող վեկտորը, որն իր հերթին հղի է սարսափելի հետևանքներով և իրավիճակի անկանխատեսելի սրացումներով Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Կովկասում, Կենտրոնական Ասիայում, Վոլգայի տարածաշրջանում, Սիբիրում և ժամանակի ընթացքում Եվրասիայի ավելի մեծ տարածքներում:
Իրադարձությունների նման զարգացման դեպքում Ռուսաստանը կհայտնվի հատկապես ծանր վիճակում։ Ակնհայտ է, որ Ղարաբաղում Ադրբեջանի սադրանքներն ուղղված են նաև Ռուսաստանի դեմ, և դա պաշտոնական Բաքվի երկրորդ նպատակն է։
–Որքանո՞վ է արդյունավետ թուրքական կողմի պնդմամբ ստեղծված մոնիտորինգի կենտրոնը։
-Մոնիտորինգի կենտրոնը տեխնիկական կառույց է, և մոնիտորինգի կենտրոնի թուրք զինվորականներն իրենք չեն որոշում իրենց պահվածքի փիլիսոփայությունը։ Պետության վարքագծի փիլիսոփայությունը որոշվում է այդ երկրի բարձրագույն ղեկավարության կողմից, և այս համատեքստում մենք Թուրքիայի մոտեցումների փոփոխություններ չենք տեսնում ինչպես ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում, այնպես էլ այլ տարածաշրջաններում։ Այս քաղաքականությունը բնութագրվում է ծայրահեղ ագրեսիվությամբ, շովինիզմով, էքսպանսիոնիզմով: Բնականաբար, այս ամենով ներծծված է Թուրքիայի արտաքին և ռազմական քաղաքականությունը, կանխորոշում դրա քայլերը։ Սակայն հաշվի առնելով, որ մոնիտորինգի կենտրոնը համատեղ ռուս-թուրքական է, ռուսական գործոնը զսպող ու կայունացնող է:
Ժամանակը ցույց կտա, թե որքանով արդյունավետ կդրսևորվի թուրքական ներկայությունը։ Պարզապես պատմությունը ցույց է տալիս, որ երբեք չի եղել դեպք, երբ Թուրքիայի ներգրավվածությունը որոշակի տարածաշրջաններում տևական խաղաղության կամ կայունության հանգեցնի:
–Սադրանքներն ինչպես եղել, այնպես էլ շարունակվում են, իսկ կենտրոնը դեռ ոչ մի հրապարակային հայտարարություն չի արել։ Կենտրոնը համագործակցու՞մ է ԵԱՀԿ միջնորդների հետ։
-Իսկապես, ադրբեջանական կողմը շարունակում է հավատարիմ մնալ իր ավանդական ագրեսիվ և ապակառուցողական քաղաքականությանը, և նման պահվածքի փիլիսոփայությունը դժվար թե վերանայվի, ինչի մասին մենք միշտ խոսում ենք։ Ադրբեջանին նման պահվածքի համար առաջին հերթին աջակցում և ոգեշնչում է Թուրքիան:
Չեմ կարող հստակ ասել, թե մոնիտորինգի կենտրոնը որքան սերտ է համագործակցում ԵԱՀԿ միջնորդների հետ, բայց հիմնական կայունացնող դերը, կրկնում եմ, խաղում է Ռուսաստանը և դրա խաղաղապահ կոնտինգենտը։ Իսկ Ռուսաստանի Դաշնությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկիրն է։
–Անցած ամառ Արցախը ջրի պակասի խնդրի առջև էր կանգնել: Արդյո՞ք դա կապված է Ադրբեջանի կողմից Արցախի տարածքի մի մասի օկուպացման հետ և ինչպե՞ս է խնդիրը լուծվում:
-Մինչ Արցախի Հանրապետության դեմ Ադրբեջանի, Թուրքիայի և միջազգային ահաբեկիչների ագրեսիան մեր երկրի ջրային անվտանգության մակարդակն ամենաբարձրներից էր աշխարհում։ Այժմ իրավիճակը կտրուկ փոխվել է: Այս տարվա ամռանը մենք իսկապես բախվեցինք ջրային ռեսուրսների լուրջ դեֆիցիտի, բայց դա ավելի շուտ աննախադեպ երաշտի արդյունք էր։
–Քննարկվո՞ւմ է արդյոք Ստեփանակերտի օդանավակայանի բացման հնարավորությունը:
-Այդ հարցը շարունակում է մնալ օրակարգում։ Մենք շահագրգռված ենք, որպեսզի Ստեփանակերտի օդանավակայանը վերսկսի իր աշխատանքը, և հուսով ենք, որ դա մի օր տեղի կունենա:
