Անհայրենիք ժողովուրդներ

Պետականություն չունեցող հինավուրց ազգերը

Սկիզբը՝  https://livenews.am/press/2020/43498/23/16/09/

Գնչուներ

Առանց պետության երրորդ ամենամեծ էթնիկ խումբը գնչուներն են: Այն ժողովուրդների քոչվոր խումբ է, որոնք ծագումով Հնդկաստանի հյուսիս-արևմուտքից են: Ըստ տարբեր հաշվարկների՝ գնչուների թիվը 9-ից 12 միլիոն է: Եվրասիա, Աֆրիկա, Ավստրալիա, Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկա. աշխարհում հազիվ թե գտնվեն այնպիսի վայրեր, որտեղ ժամանակակից գնչուներ չեն ապրում: Նրանք իրենց անվանում են «ռոմա» անունը («ռոմա» նշանակում է «մարդ»):

Կենցաղում և օտարների հետ շփումներում լինելով փակ՝ գնչուներն առ այսօր շարունակում են մնալ քիչ ուսումնասիրված ժողովուրդների խումբ: Գնչուների դասային պատկանելության մասին շատ բանավեճեր կան: Ըստ առաջին ենթադրության՝ դրանք հնդկական ժողովուրդների ժառանգորդներն են, որոնք գտնվում են կաստայական հիերարխայի ամենաստորին աստիճանին: Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ գնչուները հնդկական տան կաստայի սերունդներն են, Կաստան մոտ էր ազնվականությանը: Նրա ներկայացուցիչները ոչ միայն կախարդում էին օձերին, զվարճացնում երաժշտությամբ և պարերով, այլև սպասարկում էին պալատի կենցաղային կարիքները՝ առաջարկելով իրենց արհեստագործական հմտությունները: Դարբնիությունը, երգը և պարը, գնչուների ավանդական արհեստներն են:

Ենթադրվում է, որ գնչուները  քոչվորներ են դարձել ոչ թե թափառաշրջության հանդեպ ունեցած կրքի պատճառով, այլ, որովհետև նրանք խտրականության էին ենթարկվում տեղական օրենսդրությամբ:

Պատմական որոշակի պայմաններում, մոտավորապես V-X դարերում, գնչուները զանգվածաբար լքել են Հնդկաստանը, սփռվել են Ասիայում,  ապա (XV դար) Եվրոպայում։ Ռոմաները տեղափոխվեցին Արևմուտք` Պարսկաստանի, Հայաստանի և Բյուզանդիայի միջոցով: Բյուզանդիայում նրանք զարգացրին իրենց ունակությունները մետաղագործության ոլորտում և հասնելով Բալկաններ՝ ապահովեցին իրենց ծառայությունների պահանջարկը: Միևնույն ժամանակ, եվրոպացիները չէին բողոքում օտարներից:

Նրանցից ոմանք գաղթել են ներկայիս Թուրքիայի և Հայաստանի տարածքներ: Այսպիսով ձևավորվել է ենթաէթնիկ ռոմաների խմբեր: Մյուսները բնակություն են հաստատել Մերձավոր Արևելքում: Ժամանակակից գնչուները արտասահմանյան էթնոս են՝ իրենց լեզուներով, սովորույթներով և մշակույթով: 1979 թվականից ի վեր նրանք ՄԱԿ-ի անդամ են և պայքարում են ռասիզմի և խտրականության դեմ: Չնայած այն բանին, որ գնչուները չունեն և չեն կանխատեսում պետություն ունենալ, մեր օրերում նրանք մարդիկ են, ովքեր պատրաստ են իրենց տեղը զբաղեցնել հասարակության մեջ:

Գնչուական լեզուն դասվում է նոր հնդկական լեզվաընտանիքին։ Պահպանելով ծագումնաբանական, լեզվական, կենցաղավարման ն հավատալիքների զգալի ընդհանրություններ՝ գնչուները առավել կամ պակաս չափով ընդօրինակել են մշակութային շատ տարրեր (նաև՝ գերիշխող կրոնը) այն ժողովուրդներից, որոնց շրջապատում ապրել են։ Համարյա բոլոր երկրներում նրանց տարբեր հատվածները վարում են թափառաշրջիկ, կիսանստակյաց կամ նստակյաց կյանք, հասարակական փոխհարաբերություններում և ընտանեկան կենցաղում դեռևս պահպանվում են նախնադարյան-համայնական կարգերի վերապրուկներ։ Գնչուների տարբեր խմբերում, հատկապես անցյալում, գերիշխում էին տնայնագործական բնույթի տարբեր արհեստներ՝ փայտամշակություն, կլայեկագործություն, մաղագործություն, զամբյուղագործություն և այլն։ Նրանք հայտնի էին նաև որպես հմուտ ձիաբույծներ, ձիավաճառներ, ձեռնածուներ և, առավելապես, նվագածուներ։ Կանայք, բացի ընտանեկան գործերից, զբաղվում էին նաև ապրանքափոխանակությամբ, փերեզակությամբ, գուշակությամբ և մուրացկանությամբ։

Տարբեր երկրներում գնչուներին տարբեր կերպ են անվանում. Հնդկաստանում՝ լոխարներ, նատեր, Միջին Ասիայում՝ լյուլիներ, մազանգներ, ջուղիներ, Իրանում՝ ղարաչիներ, Թուրքիայում՝ չինգենեներ, մյութրուբներ, Ռուսաստանում և առհասարակ Եվրոպայում՝ ցիգաններ և այլն։ Հայերը գնչուներ են անվանում նաև հայախոս քրիստոնյա բոշաներին: Ժողովրդի որոշ ներկայացուցիչներ խտրական են համարում «գնչու» բառը՝ հորդորելով անվանել իրենց «ռոմա»։ 1935-1945 թթ․ իրենց էթնիկ պատկանելության պատճառով նացիստների կողմից կազմակերպված ցեղասպանության զոհ է դարձել ռոմա ժողովրդի 200 000-500 000 ներկայացուցիչ։ 1982 թվականին Արևմտյան Գերմանիան պաշտոնապես ընդունել է այդ փաստը։ 2016 թվականին Հնդկաստանը ճանաչել է ռոմաներին, իբրև հնդկական սփյուռքի ներկայացուցիչներ:

Ույղուրներ

Ոչ այնքան պայծառ հեռանկարներ է բացում ույղուրների ժամանակակից պատմությունը` Արևելյան Թուրքստանի բնիկ ժողովուրդ, որը տեղակայված է Չինաստանի Հեռավոր արևմուտքում: Աշխարհում նրանք մոտ 10 միլիոն են: Նրանք թյուրք ժողովուրդ են, որոնք դավանում են սուննի իսլամ: Մշակութային և էթնիկ  առումներով ույղուրները մոտ են ուզբեկներին և ղազախներին: Հին ժամանակներից նրանք զբաղվում էին առևտրով և գյուղատնտեսությամբ: Ունեն իրենց լեզուն, ավանդույթներն ու մշակույթը, որոնք տարածվում են իրենց պատմական հայրենիքի սահմաններից դուրս: Ույղուրները առավել մեծ հաջողությունների են հասել մանրանկարչության, ժողովրդական երաժշտության և գրականության մեջ:

Նախկինում Սինցզյան քաղաքները Մեծ Մետաքսի ճանապարհի մաս էին կազմում և ծառայում էին որպես տարանցիկ կետ առևտրականների համար: Պետականության գաղափարը ույղուրների համար նոր չէ: Առաջին հազարամյակում ույղուրները ձևավորեցին մարդկության պատմության ամենամեծ երկրներից մեկը`Թյուրքական հագանակը, որի ազդեցության տակ ձևավորվեց Միջնադարյան Ասիան: Հագանակը ձգվում էր Իրտիշ գետից՝ ժամանակակից Ռուսաստանի և Ղազախստանի սահմանից մինչև Ուրալյան լեռները:

Հիմա ժամանակակից  ույղուրների վիճակը նման է ապագայի հակաուտոպիային: Չնայած տարածաշրջանը հարուստ է բնական ռեսուրսներով, մարդիկ ապրում են աղքատության մեջ: Ռեսուրսներն ուղղվում են դեպի Արևելյան Չինաստան՝ երկրի ռազմական կարիքները հոգալու համար: Չինաստանի կառավարությունը ույղուրներին մեղադրել է կրոնական քարոզչության մեջ: Մարզում ձևավորվել է ուժեղ ռազմական ներկայություն, տեղական բնակիչների համար ստեղծվել է տեսահսկողություն, իսկ ույղուրների անձնագրերը պահվում են ոստիկանության հսկողության տակ: Արհեստական ​​ինտելեկտի օգնությամբ Սինցզյան նահանգի բնակիչները ներառվել են սոցիալական վարկանիշային համակարգում, որում նրանք գնահատվում են որպես ՉԺՀ քաղաքացիներ`վստահության համար: Նրանք, ովքեր դիմադրում են, ուղարկվում են բանտեր և ճամբարներ:

Շարունակելի

Պատրաստեց Ծովինար Մանուկյանը