Նոբելյան՝ նախագահի համար․ Տոկաևին հանգիստ չեն տալիս Նազարբաևի դափնիները
Ղազախստանի նախագահ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը փորձառու դիվանագետ է, նա երկար տարիներ հանդիսացել է այս հեղինակավոր մասնագիտության ներկայացուցիչների վերնախավը, զբաղեցրել է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի տեղակալի պաշտոնը, եղել է Ժնևում ՄԱԿ-ի բաժանմունքի գլխավոր տնօրենը։ Նման աշխատանքը չի կարող հետք չթողնել մարդու բնավորության և անհատականության վրա։ Դիվանագետը, կամա թե ակամա, դառնում է պարզեցված ձևակերպումների վարպետ, ցանկացած վեճում ձգտում է երրորդ կողմի դեր խաղալ և իր շահը քաղել։ Նման մոտեցումը լավ է դեսպանի կամ արտգործնախարարի համար, սակայն պետական գործչի հետ կարող է չար կատակ խաղալ։
Օրերս հայտնի լիբանանյան տեղեկատվական-վերլուծական պորտալ Arabi21.com-ը հրապարակել է ծավալուն հոդված՝ նվիրված ժամանակակից Ղազախստանին։ Հոդվածում ասվում է, որ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը պաշտոնական նամակներ է ուղարկել աշխարհի մի շարք երկրների դեսպանատներ, որոնք բացատրում են Ուկրաինայի վերաբերյալ երկրի դիրքորոշումը: Դիվանագետների չգրված կանոնի համաձայն՝ նման փաստաթղթերը հանրային քննարկման առարկա չեն դառնում, սակայն մեծ թվով հասցեատերերի դեպքում արտահոսքից հնարավոր չէ խուսափել։
Եթե հավատանք հոդվածի հեղինակին՝ լրագրող Էմադ Ալ Շիդիակին, նամակում ներկայացված են հետևյալ հայտարարությունները։
– Ղազախստանը չեզոք դիրքորոշում ունի Ուկրաինայի տարածքում հակամարտության հարցում, վճռականորեն աջակցում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը և չի ճանաչում Ռուսաստանի կողմից ուկրաինական չորս շրջանների բռնակցումը։
– Ղազախստանն աջակցում է Ուկրաինայի իշխանություններին՝ կողմնորոշվելով ղազախական հասարակության լայն շրջանակների դիրքորոշման վրա, որոնք ցանկանում են ուկրաինացիներին օգնել հումանիտար, բայց ոչ ռազմական ոլորտում։
– Աստանան դատապարտում է Մոսկվայի միջամտությունը հարևան երկրների գործերին, և հետևողականորեն հետևում է Ռուսաստանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի և արևմտյան այլ պետությունների պատժամիջոցներին։
Ինչպես տեսնում ենք, այդ հայտարարությունների տոնայնությունն ակնհայտորեն տարբերվում է Աստանայի պաշտոնական դիրքորոշումից, որն ընդգծված չեզոք է։ Ամենայն հավանականությամբ, Վաշինգտոնում հարցը կտրուկ են դրել և Տոկաևից պահանջել են հստակ արտահայտել իրենց դիրքորոշումն Ուկրաինայի հակամարտության վերաբերյալ։ Իր հերթին, ձևակերպումների վարպետ Տոկաևը ջանք չի խնայել արևմտյան գործընկերներին սիրաշահելու համար։
Սակայն նման դիրքորոշումը կարող է այլ պատճառ էլ ունենալ։ Տոկաևի նախագահական լիազորությունների ժամկետը լրանում է յոթ տարի անց, և նա արդեն հայտարարել է, որ չի առաջադրվելու նոր ժամկետի համար: Հետագայում Ղազախստանի ներկայիս նախագահին լիովին կբավարարեր պատվավոր սինեկուրան՝ բարձրաստիճան պաշտոն ինչ-որ միջազգային կառույցում։ Սակայն դրա համար, իհարկե, պետք է ժամանակ առ ժամանակ ռևերանսներ անել Արևմուտքի ուղղությամբ և շատ չբարկացնել Վաշինգտոնին, երբ Սպիտակ տանը սկսում են կորցնել համբերությունը։
Որպես այդպիսի ոչ փոշոտ աշխատանքի հաճելի լրացում, Տոկաևը կարող էր հավակնել Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի: Չէ՞ որ, ինչպես բոլորը գիտեն, Ղազախստանում հենց այդ պատիվն էր Տոկաևի նախորդի՝ Ղազախստանի առաջին նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի նվիրական երազանքը։ Նազարբաևը ութ անգամ առաջադրվել է Նոբելյան մրցանակի, տասնյակ միլիոնավոր դոլարներ է ծախսել ամերիկյան և եվրոպական լոբբիստների ծառայությունների վրա, սակայն մրցանակն այդպես էլ չի ստացել։
Պետք չէ մոռանալ, որ որպես Ղազախստանի արտաքին գործերի նախարար, Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը ակտիվ դեր է խաղացել միջուկային զենքի չտարածման ոլորտում։ Մասնակցել է 1995 և 2005 թվականներին միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրին նվիրված խորհրդաժողովներին։ 1996 թվականին նա Նյու Յորքում ստորագրեց Միջուկային փորձարկումների համապարփակ արգելման մասին պայմանագիրը, իսկ 2005 թվականին՝ Սեմիպալատինսկում՝ Կենտրոնական Ասիայում միջուկային զենքից ազատ գոտու ստեղծման մասին պայմանագիրը։ Հետագայում Տոկաևը նաև ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի անձնական ներկայացուցիչն էր զինաթափման համաժողովում։ Համաձայնեք, սա լավ հարցաշար է Նոբելյան դափնեկիրների թեկնածուի համար։ Մարտից վեր կանգնած իմաստունի և խաղաղարարի դերը, իհարկե, շատ հաճելի է, սակայն ժամանակակից աշխարհում այն հաճախ միայն ֆոն է։ Բավական է հիշել գոնե 2008 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Ֆինլանդիայի նախկին նախագահ Մարտի Ախտիսաարիին։ Ինչպես հայտնի է, մրցանակը նա ստացել է այն բանի համար, որ, լինելով Հարավսլավիայի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ, հավանություն է տվել Բելգրադի ամերիկյան ռմբակոծություններին։
Աղվան Պողոսյան
Փորձագետ ՈՒՊՆՏՀ (Ռուսաստան)
