ԱՄՆ կենսալաբորատորիաները՝ մարդկության գոյության սպառնալիք (2-րդ մաս)

Սկիզբը՝ այստեղ 

Մեկ այլ սուր խնդիր, որը մտահոգում է ռուսական հատուկ ծառայություններին, ասել է Լավրովը, Ղազախստանի և Հայաստանի տարածքում ԱՄՆ ռեֆերենտ կենսալաբորատորիաների տեղակայումն է, որոնք գործում են նաև Վրաստանի, Ուկրաինայի, Տաջիկստանի, կեղծ-ադրբեջանի, Մոլդովայի, Ուզբեկստանի տարածքում (պատրաստվում էր ԱՄՆ-ից «հյուրեր ընդունել» և Ղրղզստանը․- խմբ․) և զբաղվում են «կենսանյութերի հավաքագրմամբ»։ Իհարկե, դա անհանգստացնում է Մոսկվային, որը ենթադրում է, թե Ռուսաստանի սահմանների շուրջ այս լաբորատորիաները կարող են օգտագործվել Ռուսաստանի դեմ։ Ինչպես իրավացիորեն նշել է թերթի դիվանագիտական ​​աղբյուրը, «նրանք այդ լաբորատորիաները չեն ստեղծում Արևմտյան Եվրոպայում»։ «Կոմերսանտ»-ի փոխանցմամբ՝ Մոսկվան Երևանի հետ քննարկում է Հայաստանում գործող կենսալաբորատորիաներ ռուս մասնագետների մուտքի մասին համաձայնագրի ստորագրման հնարավորությունը։ Այստեղ զարմանալին այն չէ, որ նախկին խորհրդային հանրապետությունները ամերիկացիներին ներս են թողել իրենց, այսինքն՝ նախկին խորհրդային կենսալաբորատորիաներ, այսինքն՝ ըստ էության վաճառել են ԱՄՆ-ին։ Խնդիրն այն է, որ կենսալաբորատորիաների սեփականատերը դարձավ ԱՄՆ Պենտագոնը։ Եվ խնդիրը նոր չէ. Հայաստանում փորձագետներն ու մանրէաբանները դեռ 2016-ին, երբ իշխանությունները և Երևանում ԱՄՆ դեսպանատունը հանդիսավոր կերպով բացեցին այս օբյեկտները Երևանում, Գյումրիում և Իջևանում, ահազանգեցին՝ մատնանշելով բազմաթիվ, այսպես կոչված, անհամապատասխանություններ իշխանությունների և ամերիկյան ներկայացուցիչների հայտարարություններում։ Բայց եթե 2016 թվականին Հայաստանում Պենտագոնին էին դարձել միայն երեք կենսալաբորատորիաներ, ապա 2018 թվականի տվյալներով դրանք արդեն վեցն են։ Չնայած տեղեկատվությունը պետք է ուշադիր ստուգվի: Ըստ ամենայնի, ապագայում հանրության ու մասնագետների բողոքից հետո Հայաստանի իշխանություններն ու ամերիկացիները գաղտնի դարձրեցին իրենց գործողությունները։ Բայց երբ 2016-ին բացվեց երեք օբյեկտներից մեկը, Հայաստանի և ԱՄՆ-ի «կյանքի վարպետները» բացահայտ հայտարարեցին, որ 2017-ին երկրում կգործարկվեն ԱՄՆ Պենտագոնի ևս երեք կենսալաբորատորիաներ։ Իսկ ահա իրավիճակը 2022 թվականին. արդեն իսկ կան չճշտված տվյալներ, որ իրականում Հայաստանում կա ԱՄՆ 12 կենսաբանական լաբորատորիա։ Ո՞վ չի հասկանում, որ ամերիկյան Պենտագոնի կենսալաբորատորիաները, այս դեպքում, թե՛ Հայաստանում, թե՛ կեղծ-ադրբեջանում, ԱՄՆ-ի իրական զենքն են Իրանի դեմ։

2016-ին ԱՊՀ անդամ երկրների տարածքում Պենտագոնի «ստվերի տակ» անցած բոլոր կենսալաբորատորիաները օգտագործելու իրենց պոտենցիալ կարողությունից բխող սարսափելի սպառնալիքի մասին գրել են թե՛ հենց Ռուսաստանում, թե՛ Հայաստանում։ 2017 թվականին այս մասին արդեն գրել էին Արևելյան Եվրոպայում։ Օրինակ, ահա թե ինչ է գրել սերբ լրագրող Զորան Միլոշևիչը «Պրինտ» հրապարակման մեջ. «Վերջին 12 տարիներին հետխորհրդային տարածքում և ոչ միայն, հանրության կողմից մեծ ուշադրություն և վախեր են առաջացրել այն լուրերը, որ Միացյալ Նահանգներն ընդլայնում է ռազմական կենսաբանական լաբորատորիաների ցանցը նախկին ԽՍՀՄ հանրապետություններում, այդպիսով շրջապատելով Ռուսաստանը։ Այս լաբորատորիաները գործում են գաղտնի ռեժիմով և պարտավոր չեն կատարել դրանց բացման և շահագործման վերաբերյալ պայմանագրերի պահանջները: Ամերիկյան ռազմական կենսաբանական լաբորատորիաներ կան Վրաստանում (դրանք մի քանիսն են, և դրանցից մեկը փակվել է բնակչության համառ բողոքներից հետո), Ղազախստանում (մեկ այդպիսի հաստատություն կա), կեղծ-ադրբեջանում (2013-ից), Հայաստանում (2016-ից): Հետաքրքիր է, որ 2014 թ․ Ուկրաինայում գունավոր հեղափոխությունից ի վեր այս պետությունը վերածվել է ԱՄՆ ռազմական կենսաբանական լաբորատորիաների հիմնական բազայի, և հանրային ուշադրությունը սևեռվել է դրան։

2014-2017 թթ․ Ուկրաինայում կառուցվել է ընդհանուր առմամբ 15 ԱՄՆ ռազմական կենսաբանական լաբորատորիա։ Այնտեղ աշխատում են բացառապես ամերիկացիներ, և դրանք ամբողջությամբ ֆինանսավորվում են ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության բյուջեից։ Տեղական իշխանությունները խոստացել են չմիջամտել նրանց աշխատանքին։ Այս ռազմական լաբորատորիաները, որտեղ հիմնականում զբաղվում են վիրուսների և բակտերիաների ուսումնասիրությամբ և արտադրությամբ, գտնվում են հետևյալ քաղաքներում. Օդեսա, Վիննիցա, Ուժգորոդ, Լվով (երեք), Խարկով, Կիև (երեք), Խերսոն, Տերնոպոլ: Նման մի քանի լաբորատորիաներ կան Ղրիմի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության մոտակայքում։

Այսպիսով, Պենտագոնի ռազմական կենսաբանական լաբորատորիաների քանակով Ուկրաինայից հետո Հայաստանն է, և եթե հավատանք Երևանի ամերիկամետ խամաճիկներին, ապա Ռուսաստանի Դաշնության հետ հարաբերություններում խնդիրներ չկան։ Բայց հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ է ինքը՝ Ռուսաստանը, այսքան ժամանակ լռում։ Օրինակ, միայն 2016-17 թթ․,  Կաբարդինո-Բալկարիայում վարակման և անասունների կորստի կասկածելի դեպքերից հետո,Նալչիկից բանագնացներ սկսեցին այցելել Վրաստան, ապա՝ Հայաստան։ «Մեր հետախուզական մարմիններն ու գիտնականները լարված են այդ լաբորատորիաների հայտնվելով։ Չի բացառվում, որ դա հետագայում ինչ-որ կերպ կարող է օգտագործվել մեր դեմ»,- ասել է Լավրովը «Կոմերսանտ»-ի լրագրողներին։ Երևանի հետ նույնիսկ քննարկվում է կենսաբանական հետազոտությունների ոլորտում համագործակցության հնարավորությունը, և մտադրություն կա այդ հարցով առանձին փաստաթուղթ ստորագրել։ Լաբորատորիաները ֆինանսավորվում են ԱՄՆ Պենտագոնի Կենսաահաբեկչության սպառնալիքների նվազեցման գործակալության (DTRA) կողմից։ Այս նախագծի քննադատները նշում են նման լաբորատորիաների երկակի նշանակության հնարավորությունը, քանի որ դրանց ստեղծումը ֆինանսավորվում է զինվորականների կողմից, և այդ օբյեկտների գործունեության մասին տեղեկատվությունը թաքցված է: ԱՄՆ-ը պնդում է, որ լաբորատորիաները բաց են հանրության համար, և այդ լաբորատորիաների նպատակը բացառապես քաղաքացիական է: Բայց դա այդպես չէ: Բողոքի ցույցերից հետո 2016-17թթ. ամերիկացիներն իբր հրավիրել են Հայաստանի հասարակության և լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին։ Սակայն վարչական շենքերից այն կողմ ոչ ոքի ներս չեն թողել։ Իսկ թե ինչ են անում այնտեղ ռեֆերենս կենսալաբորատորիաների «մասնագետները» և, ընդհանրապես, ինչպիսի՞ կենսալաբորատորիաներ են դրանք, եթե դրանց նկատմամբ վերահսկողությունը վաճառվել է Պենտագոնին, մնում է հույժ գաղտնի։

Օրինակ, շատերը հավանաբար հիշում են, որ Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը նախկինում նշել է Պենտագոնի հետազոտությունների համար Ռուսաստանի տարբեր շրջաններում մարդու կենսանյութերի հավաքածուի սպառնալից բնույթը, որը մենք հիշել ենք այս տեքստում: Հետաքրքիր է, որ Պենտագոնը կենդանի մարդկային հյուսվածք է հավաքում բացառապես ռուսներից և չինացիներից, իսկ «Կենսաբանական մասնակցության ծրագրի» բյուջեն կազմում է 2,1 միլիարդ դոլար։ ԱՄՆ-ի հսկայական ծախսերը և գաղտնիության բարձր մակարդակը վկայում են կենսալաբորատորիաների առնվազն երկակի նշանակությունը։

Ալմաթիում կենտրոնական կենսալաբորատորիան ամերիկացիներին արժեցել է 130 միլիոն դոլար։ Այս գումարը շատ անգամ գերազանցում է նմանատիպ քաղաքացիական հետազոտական ​​օբյեկտների արժեքը: Նույնիսկ խաղաղ պայմաններում, հաշվի առնելով բարձր սեյսմակայունությունը, լաբորատորիան կարող է վտանգ ներկայացնել Ղազախստանի բնակչության և ողջ Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանի համար: Նույնը վերաբերում է (3, 6 կամ 12) ռազմական կենսաբանական լաբորատորիաները սեյսմավտանգ տարածքներում տեղադրելը, տարածքային առումով փոքր Հայաստանում: Էլ չասած, որ ինչպես սերբ լրագրողը գրել է Ուկրաինայում «անհավանական համաճարակների» մասին, բացառել, որ ամերիկացիները Հայաստանում (կամ Ղազախստանում և այլն) իրենց կենսալաբորատորիաների «արտադրանքը» կփորձարկեն հիմնականում տեղի բնակչության, բուսական աշխարհի և կենդանական աշխարհի վրա, մեր կարծիքով, անընդունելի է։ Ինդոնեզիայում հայտնի աղմուկը հենց այս մասին էր, ինչից հետո Ինդոնեզիայի իշխանությունները վտարեցին իրենց երկրից ամերիկացի զինվորական կենսաբաններին: Ահա թե ինչ են գրում ԱՊՀ անդամ երկրների ԶԼՄ-ները 2016 թվականից սկսած. «Մինչդեռ հայտնի է, որ զինվորական կենսաբանական լաբորատորիաներում գրանցվել են մարդկանց և գյուղատնտեսության համար վտանգավոր վիրուսների և տոքսինների հարյուրավոր դեպքեր։ 2016 թվականի հունվարին ուկրաինական Խարկովում Պենտագոնի կենսալաբորատորիայի հայտնվելուց հետո երկու օրվա ընթացքում 20 ուկրաինացի զինծառայող մահացել է A (H1N1) pdm09 գրիպի նման վիրուսից։ Վրաստանում 2014 թվականին Ղրիմ-Կոնգո հեմոռագիկ տենդով վարակվել է 34 մարդ (հիվանդությունն առաջին անգամ գրանցվել է 1944 թվականին Ղրիմի թերակղզում, իսկ ավելի ուշ՝ 1969 թվականին՝ Կոնգոյում), երեքը մահացել են։ Հիվանդության պատճառներն անհայտ են։ Հարևան Աբխազիայում Զիկա վիրուսի կրող մոծակների դեպքեր են գրանցվել: Նախկինում այս հարավամերիկյան միջատները չէին հայտնվում Եվրասիայի հյուսիսային կիսագնդում (պարզվեց, որ վիրուսը լաբորատոր է): Օրինակների ցանկը կարելի է երկար շարունակել»:

Կենսաբանական գիտության և գենետիկայի բնագավառում ժամանակակից ձեռքբերումները հնարավորություն են տալիս ստեղծել մանրէաբանական և գենետիկ-կենսաբանական զենքեր, որոնք ունակ են ոչնչացնել թշնամու կենդանի ուժը՝ կախված մաշկի գույնից և մի շարք այլ ռասայական հատկանիշներից, դիմացկուն է հակաբիոտիկների և այլ դեղամիջոցների նկատմամբ: Թերևս դրա համար Պենտագոնը հետահայաց քննում է բնական օջախային հիվանդությունները ԱՊՀ երկրների տարածքներում։

Եվ եթե Ուկրաինայի հարցում «ամեն ինչ պարզ է», ինչպես նաև Վրաստանի և կեղծ-ադրբեջանի, ապա Հայաստանի պահվածքը չի տեղավորվում որևէ շրջանակի մեջ։ Ուկրաինան, Վրաստանը և կեղծ-ադրբեջանը հանդիսանում են ՎՈՒԱՄ-ի թուրքամետ պրոամերիկյան դաշինքի անդամներ (այս հանրապետություններին ավելացել է նաև Մոլդովան): Ի՞նչ տրամաբանությամբ է Հայաստանը խրախուսում ԱՄՆ քաղաքականությունը, առանց ԵԱՏՄ-ից, ԱՊՀ-ից, ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու, նորմալ մարդը չի հասկանում: 2018 թվականին հայ փորձագետներ Ա. Այվազյանը և Ա. Ղուկասյանը զեկուցել են, որ իրենք սեփական վերլուծությունն են իրականացրել Հայաստանում ԱՄՆ Պենտագոնի լաբորատորիաների գոյության հնարավոր նպատակների վերաբերյալ։ ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը մոտ 15,5 մլն դոլար է հատկացրել Երևանում լաբորատորիայի ստեղծման համար, իսկ ընդհանուր առմամբ՝ մոտ 18 մլն դոլար։ Առաջարկում ենք ընթերցողին հիշել հատկացված գումարները, որոնք կօգտագործվեն հետագա վերլուծության մեջ։ Երևանում ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության սննդամթերքի անվտանգության վարչության հատկապես վտանգավոր հարուցիչների լաբորատորիայի ամբողջական կառուցման համար ներդրվել է 4,1 մլն ԱՄՆ դոլար,  իսկ ԱՄՆ կառավարությունը 9,8 մլն դոլար է ներդրել՝ վերանորոգելու ՀՀ Առողջապահության նախարարության «Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ազգային կենտրոնի» լաբորատորիան՝ ապահովելով շենքի սեյսմակայունությունը և ստեղծելով անհրաժեշտ լաբորատոր ենթակառուցվածք։Երկու լաբորատորիաների համար էլ լրացուցիչ 1,7 մլն դոլար է հատկացվել նոր սարքավորումներ և կահույք ձեռք բերելու համար։ Անհասկանալի է, թե ինչու է նոր շենքի կառուցումն արժեցել 4,1 միլիոն դոլար, իսկ եղածի վերանորոգումը 2,5 անգամ ավելի, երբ 1,7 միլիոն դոլար է ծախսվել քաղաքացիական տեխնիկայի և կահույքի վրա (ըստ ԱՄՆ-ի): Ինչի՞ վրա է ծախսվել 9,8 միլիոն դոլարը.

Չենք կասկածում, որ 9,8 միլիոն դոլարն ամբողջությամբ ծախսվել է լաբորատորիաների ստեղծման վրա, բայց արդյո՞ք դա ԱՄՆ-ի բարձրաձայնած նպատակների համար է։ Այս հարցերին պատասխանելու համար դիտարկենք փաստերը։ Քաղաքացիական նպատակներով լաբորատորիա՝ ՀԱՊԿ մեկ այլ անդամի՝ Տաջիկստանի օրինակով, ավելի քիչ արժեցավ: 2013 թվականին Դուշանբեում բացվեց 3-րդ մակարդակի կենսաանվտանգության նոր լաբորատորիա։ Կենսաանվտանգության լաբորատորիան կառուցվել է Առողջապահության նախարարության և ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի ակտիվ աջակցությամբ՝ Գլոբալ հիմնադրամի ֆինանսական աջակցությամբ։ Այս լաբորատորիայի կառուցման և նոր տեխնոլոգիաների տեղադրման աշխատանքներում ներգրավված են եղել «Մերիո հիմնադրամի» ֆրանսիացի մասնագետները։ Լաբորատորիայի կառուցման և սարքավորումների ընդհանուր արժեքը կազմել է ավելի քան 3 միլիոն դոլար։ Լաբորատորիայի անձնակազմը ժամանակակից ախտորոշման մեթոդների և նոր տեխնոլոգիաների հետ աշխատելու համար վերապատրաստվել է «Մերիո հիմնադրամի» մասնագետների աջակցությամբ: Լաբորատորիան հաշվետու է Տաջիկստանի առողջապահության նախարարությանը և ծառայելու է որպես երկրի ողջ լաբորատոր համակարգի լաբորատորիա։ Այդ ժամանակ նման մակարդակի լաբորատորիան միակն էր Կենտրոնական Ասիայի երկրներում։ Շենքում տեղակայված են 2-րդ մակարդակի երկու լաբորատորիաներ և 3-րդ մակարդակի անվտանգության երկու լաբորատորիաներ: Այն հագեցած է մանրէաբանական և մոլեկուլային գենետիկական հետազոտությունների ամենաժամանակակից սարքավորումներով՝ ախտորոշելու ամենավտանգավոր վարակները, ինչպիսիք են տուբերկուլյոզը, ՁԻԱՀ-ը, մալարիան, հեպատիտը, հեմոռագիկ տենդը և այլն: 2017 թվականի ապրիլի 28-ին Տաջիկստանի նախագահ Էմոմալի Ռահմոնը Դուշանբեի բժշկական կամպուսի տարածքում բացեց Տաջիկստանի Հանրապետության առողջապահության և բնակչության սոցիալական պաշտպանության նախարարության «Ազգային տեղեկատու լաբորատորիա» պետական ​​հիմնարկը: 2017 թվականի ապրիլի 28-ին Տաջիկստանի նախագահ Էմոմալի Ռահմոնը Դուշանբեի բժշկական կամպուսի տարածքում բացեց Տաջիկստանի Հանրապետության առողջապահության և բնակչության սոցիալական պաշտպանության նախարարության «Ազգային տեղեկատու լաբորատորիա» պետական ​​հիմնարկը: Օբյեկտի պատվիրատուն Տաջիկստանի Հանրապետության նախագահի գործադիր գրասենյակի կառավարական օբյեկտների կառուցման տնօրինությունն է: Ժամանակակից բուժհաստատությունում շինարարական աշխատանքները սկսվել են 2014 թվականին և ավարտվել 2016 թվականին։ Լաբորատորիայի շենքի ընդհանուր արժեքը դոլարային արտահայտությամբ կազմել է մոտ 2,8 մլն դոլար։ Այդ գումարից շուրջ 935 հազար դոլարը ծախսվել է շինմոնտաժային աշխատանքների վրա, իսկ 1,9 միլիոնը՝ գերմանական ընկերությունների կողմից արտադրված ժամանակակից բժշկական սարքավորումների վրա։ Այս լաբորատորիայի խնդիրն է իրականացնել բոլոր կլինիկական, կենսաքիմիական, մանրէաբանական և վիրուսաբանական անալիզները: Այս եռահարկ շենքի ընդհանուր մակերեսը նկուղով կազմում է 1610 քմ։ Տաջիկստանի «Ազգային լաբորատորիա» պետական ​​հիմնարկում 60 հայրենական որակավորում ունեցող մասնագետներ ապահոված են լավ աշխատանքով  և աշխատավարձով։ Արտադրական ընկերությունների բոլոր լաբորատոր աշխատողները վերապատրաստվել են նորագույն սարքավորումներով աշխատելու համար:

Սերգեյ Շաքարյանց