ԱՄՆ-ը Ալիևից պահանջում է 5 տարուց հետո ռուսներին «վտարել» Արցախից
«Ներքին թուրքերը» և հայ ազգի դավաճանները այնպես արեցին, որ 2021 թ. մեր ազգային աղետը, որը տեղի ունեցավ անցած աշնանը թուրք Կոկոլ Փաշիկօղլու և նրա ԼԳԲՏ-ական «կուսակցության» ամերիկամետ տականքների «տիտանական ջանքերի» շնորհիվ, անխուսափելիորեն դառնալու է հիմնական թեման: Հունվարի 11-ին Մոսկվայում տեղի ունեցավ պատերազմի ավարտից հետո Հայաստանի և «Ապշերոնյան խանության» ներկայիս գործող ղեկավարների առաջին հանդիպումը, որոնք Վլադիմիր Պուտինի միջնորդությամբ քննարկեցին նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության իրագործումը: Մեր պասսիվ «16 կուսակցությունների ընդդիմությունը» պարզապես անզոր գոռաց՝ իբր, վա՛յ. «Հայաստանի հերթական խայտառակ պարտությունը»: Ընդդիմություն, մի՞թե այդքան եք կարող անել ու…վե՞րջ:
Մոսկվա մեկնելուց առաջ Փաշիկօղլին իր ֆեյսբուքյան էջում նախանշեց հայկական կողմի երկու հիմնական գերակայությունները հետագա բանակցությունների ընթացքում՝ բոլոր հայ ռազմագերիների վերադարձ և տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակում տարածաշրջանում: Նշենք, որ երկրորդ կետը, մասնավորապես, «Ապշերոնյան խանությունից» դեպի Նախիջևան տրանսպորտային միջանցքը առաջնահերթություն է նաև Բաքվի համար: Այնուամենայնիվ, մոսկովյան բանակցությունների արդյունքներին հաջորդած հայտարարության մեջ, ըստ էության, ամրագրվեց միայն երկրորդ խնդրի լուծման մեխանիզմը, իսկ հայ ռազմագերիներին ազատելու հարցը, ինչպես խոստովանեց ինքը՝ Կոկոլը, այդպես էլ չլուծվեց: Ինչպես կարելի է հասկանալ «քայլարաստների» ԼԳԲՏ կուսակցության անդամ Լիլիթ Մակունցի հայտարարություններից, անգամ ենոքավանցու թուրքական (կամ՝ թուրքամետ) կուսակցության անդամները դժգոհ են այս արդյունքից: Չնայած այն փաստին, որ, խախտելով նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, Բաքուն հայկական կողմին չվերադարձրեց բոլոր բանտարկված ռազմագերիներին և գրավեց Խծաբերդ և Հին Թաղեր գյուղերը, Պուտինը երկու ոչխարի ներկայությամբ ասաց. «Մենք եկանք այն եզրակացության, որ այս պայմանագրի պայմանները հիմնականում հարգվում են, ոչ մի խոշոր միջադեպ չի արձանագրվել»: Թուրք Փաշիկօղլին միայն խորհրդանշական բարձրաձայնելով Արցախի կարգավիճակի և գերիների խնդիրները, հեզորեն ստորագրեց նոր հայտարարության տակ, որտեղ արտացոլված էր միայն հաղորդակցության հարցը:
Այս ֆոնին, Հայաստանում գտնվեցին մարդիկ, ներառյալ իշխանությունների ներկայացուցիչներ, որոնք փորձում են մեղադրել Ռուսաստանին և ռուսների վրա բարդել ողջ պատասխանատվությունը՝ այս կապիտուլյացիոն քաղաքականության համար: Եվ դա այնպես է ներկայացվում, թե իբր թուրք Փաշիկօղլին հեզորեն հրաժարվում է հայկական շահերը պաշտպանելուց, քանի որ Մոսկվան է այդպես պահանջում: Իսկ գուցե նա իրեն այսպես է պահում հենց այն պատճառով, որ ինքը հայ չէ, այլ թո՞ւրք: Թե՞, որովհետև նա Թուրքիայի և կովկասյան թաթարների գործակալ է: «Քայլարաստների» կուսակցությունում այս հարցը այդպես էլ չի արծարծվում, և դա հասկանալի է, բայց ինչու «16 կուսակցությունների ընդդիմությունը» այս հարցը կոշտ չի դնում. մենք չենք հասկանում…
Նոյեմբերի 9-ին խայտառակ ստորագրելուց և Ալիևի կողմից՝ հրապարակային նվաստացումից (որին նա պատասխան չտվեց) հետո նա փաստորեն ի վիճակի չէ հավասար բանակցություններ վարել Բաքվի հետ: Եվ միակողմանիորեն կատարելով նոյեմբերի 9-ի հայտարարության բոլոր պայմանները և ավելին, իրականում սահմանազատելով Սյունիքի և Գեղարքունիքի սահմանները քուրդ-հրեա Ալիևի պայմաններով (չնայած ինքը՝ Փաշիկօղլին և իր թիմի ներկայացուցիչները հավաստիացնում են, որ դա սահմանազատում չէ, պարզապես GPS-ի միջոցով սահմանների հստակեցում, բայց «ինչ-ինչ պատճառներով» ուղեկցվում էր հայկական կողմից տարածքների հանձնմամբ) և ստիպելով Արցախին կովկասյան թաթարներին հանձնել երկու դիվերսանտ-մարդասպաններ Դիլհամ Ասկերովին և Շահբազ Գուլիևին, նա բանակցային գործընթացում իրեն ոչ մի հաղթաթուղթ չթողեց: Ավելին, ամեն գնով փորձելով պահպանել իշխանությունը և արդարացնել Արցախի հանձնումը, իր թիմի հետ այժմ փորձում են հայ հասարակության մեջ մտցնել այն գաղափարը, թե «Ապշերոնյան խանության» և Թուրքիայի հետ հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը Հայաստանի համար «պայծառ հեռանկարներ» է բացում: Իսկ Բաքվում շատ լավ հասկանում և արդյունավետորեն օգտագործում են այն փաստը, որ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունները պատրաստ են ամեն ինչի`նոյեմբերի 9-ին կայացած ամոթալի և խայտառակ հայտարարության գոնե որոշակի առավելություն ցույց տալու համար:
Հասկանալի է, որ Ռուսաստանը հայերի և հայկական շահերի համար պատերազմի կարիք չունի, նրան անհրաժեշտ է տարածաշրջանում խաղաղություն և նորմալ հարաբերություններ Հայաստանի և կովկասյան թաթարների հետ, ներառյալ Ռուսաստան տանող տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը: Եվ երբ պաշտոնական Երևանը նոյեմբերի 9-ից հետո ռազմագերիների և Արցախի գրավված գյուղերի մասին հարցը կոշտ ձևով չի բարձրացնում և պատրաստ է հանգիստ շարունակել բանակցությունները ճանապարհների ապաշրջափակման շուրջ, ապա Մոսկվան առավելևս չի վատթարացնի հարաբերությունները Բաքվի հետ:
Եվ չնայած Հայաստանի ղեկավարությունը ստիպված է բանավոր խոսել Ռուսաստանի հետ դաշինքին հավատարիմ լինելու մասին, այնուամենայնիվ, դատելով այն փաստից, որ բոլոր արևմտամետ կադրերը պահպանել են իրենց պաշտոնները, նրա մտածելակերպում և համակրանքներում լուրջ փոփոխություններ չեն եղել: Դա է վկայում նաև այն փաստը, որ հասարակության մեջ աստիճանաբար ներմուծվում է այն միտքը, որ Ռուսաստանը մինչ պատերազմը բանակցություններում հանդես էր գալիս հակահայկական առաջարկներով, պատասխանատու է պատերազմի բռնկման համար և հայկական կողմի պարտության հիմնական շահառուն է: Միևնույն ժամանակ, Սյունիքի բնակիչներին իշխանությունների հավաստիացումները, թե նրանց (սյունիքցիների) անվտանգությունը կապահովի Ռուսաստանը ՀԱՊԿ շրջանակներում, բավականին տարօրինակ են թվում և միևնույն ժամանակ նրանց արդարացումները, որ պատերազմի օրերին նրանք հատուկ չեն դիմել ՀԱՊԿ-ին, քանի որ, իբր, վստահ չէին դրական պատասխանին: Մեր խոսքերը բնավ ի պաշտպանություն Ռուսաստանի չեն, Մոսկվան մեր պաշտպանության կարիքը չի ունեցել և չունի: Մենք պարզապես օբյեկտիվորեն նկարագրում ենք, թե ինչ է կատարվում պատերազմից հետո Հայաստանում (որին Հայաստանը չի մասնակցել…) և ինչ են պատրաստում ամերիկամետ շրջանակների տականքները մեր ազգի համար:
Հիշեցնենք նաև, որ Փաշիկօղլին թաքցրեց Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի անդամներից այն փաստը, որ հոկտեմբերի 19-20-ը Պուտինը առաջարկեց դադարեցնել պատերազմը հայկական կողմի համար շատ ավելի բարենպաստ պայմաններում, քան դա տեղի ունեցավ նոյեմբերի 9-ին, որը կփրկեր հազարավոր կյանքեր և թողնել նաև Շուշին և Հադրութը հայկական հսկողության տակ: Ենոքավանցու հրաժարվելն այս առաջարկից (Պուտինն ինքն ասաց, որ չի հասկանում, թե ինչու ՀՀ վարչապետը համաձայն չէր այս առաջարկին) ենթադրում է, որ նա կա՛մ միտումնավոր գործը տանում էր դեպի Հայաստանի ամբողջական պարտություն, և ամբողջ Արցախի կորցնում, կամ էլ՝ սպասում էր ավելի բարենպաստ առաջարկներ Արևմուտքից, առաջին հերթին՝ Միացյալ Նահանգներից: Եվ մենք կարող ենք հիշել, որ ընդամենը մի քանի օր անց Վաշինգտոնում ԱՄՆ պետքարտուղար Մայքլ Պոմպեոն բանակցություններ վարեց Հայաստանի և «Ապշերոնյան խանության» արտգործնախարարների հետ: Ամերիկյան կողմը չէր ցանկանում դադարեցնել պատերազմը, որի արդյունքը եղավ Շուշիի կորուստը, և միայն Ռուսաստանի շուտափույթ միջամտությունը և ռուս խաղաղապահների տեղակայումը հնարավորություն տվեց խուսափել Արցախի ամբողջական կորստից: Մի մոռացեք, որ շատ փորձագետներ նշեցին, որ ԱՄՆ-ը, չնայած Էրդողանի հետ բարդ հարաբերություններին, շահագրգռված էր հայերի նկատմամբ «եռյակի» (Թուրքիայի, Իսրայելի և կովկասյան թաթարների) հաղթանակով և Արցախի հիմնահարցի վերջնական փակմամբ: 1994-ից հետո տարիների ընթացքում Արևմուտքը հետևողականորեն հավատում էր, որ հայկական Արցախի կործանումը մեծապես կթուլացնի Ռուսաստանի դիրքերը տարածաշրջանում:
Միևնույն ժամանակ, ըստ ամենայնի, Արևմուտքը դեռ չի կորցնում Ռուսաստանին տարածաշրջանից վտարելու հույսը: Այդ նպատակով նրանք այժմ կենտրոնանում են Արցախից ռուս խաղաղապահներին դուրս բերելու անհրաժեշտության վրա: Վերջերս այս մասին խոսեց հրեա-ամերիկյան «Heritage (Ժառանգություն)» հիմնադրամի միջազգային քաղաքականության կենտրոնի տնօրեն Լյուկ Քոֆին՝ առաջարկելով ռուս խաղաղապահներին փոխարինել Եվրամիության անզեն դիտորդական առաքելությամբ (EUMM): «Բաքվին այլ ելք չէր մնում, քան ընդունել Ռուսաստանի ռազմական ներկայությունը, եթե ցանկանում էր դադարեցնել ռազմական գործողությունները և վերականգնել իր միջազգային սահմանները: Բայց մի սխալվեք, սա միայն մեծացրել է Մոսկվայի ազդեցությունը տարածաշրջանում: Ահա թե ինչու Ադրբեջանը պետք է անի հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի 2025 թվականին իր առաջին հնգամյա մանդատի ավարտից հետո ռուսական զորքերը փոխարինվեն անզեն քաղաքացիական դիտորդական առաքելությամբ: Դա հեշտ չի լինի և հնարավոր է, որ հնարավոր չլինի, բայց Ադրբեջանը պետք է փորձի», – գրում է նա: Միևնույն ժամանակ, Քոֆին և շատ այլ արևմտյան քաղաքական գործիչներ և փորձագետներ շատ չեն մտածում այն մասին, թե իրենց ծրագրերի իրականացումը ինչով է սպառնում արցախահայությանը: Իսկ սպառնում է՝ լավագույն դեպքում, Նախիջևանի, Շուշիի և Հադրութի շրջանների, Արցախի այլ շրջանների գրավյալ հողերի հայերի ճակատագրով, իսկ վատագույն դեպքում՝ Սումգայիթի և Բաքվի հայերի ճակատագրով: Եվ Արևմուտքն այս դեպքում ևս մեկ անգամ իր «մտահոգությունը» կհայտնի Բաքվի գործողությունների վերաբերյալ՝ առանց գործնականում իրական քայլերի, ինչպես արեցին արևմտյան քաղաքական գործիչները վերջին պատերազմի օրերին, և հանգիստ կշարունակեն իրենց համագործակցությունը էներգետիկ ոլորտում՝ կովկասյան թաթարների հետ:
Սերգեյ Շաքարյանց
