ԱՄՆ-ի, Իսրայելի և Իրանի մյուս թշնամիների դանդաղ քայլերը տարբեր տարածաշրջաններում․ մաս 2
Սկիզբը՝ այստեղ
Հատկանշական է, որ ինքնաթիռի հետ կապված միջադեպից որոշ ժամանակ առաջ Բաքու էր ժամանել կարևոր հյուր․ մարտի 9-ին «Ապշերոնի խանության» պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովն ընդունել է ՆԱՏՕ–ի ցամաքային զորքերի հրամանատարության շտաբի պետ, գեներալ–լեյտենանտ Մուստաֆա Օղուզին: Ակնհայտ է, չէ՞, որ նա թուրք է։ Նույն օրը Օղուզը բանակցություններ է վարել Բաքվի բանակի գլխավոր շտաբի պետ, գեներալ-գնդապետ Քերիմ Վելիևի հետ։ Հատկանշական է, որ Հասանովն ու Վելիևը գնահատել են Բաքվի ռազմական համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ օպերատիվ հնարավորությունների հայեցակարգի շրջանակներում։ Իրանական ինքնաթիռի միջադեպից մեկ օր առաջ Օղուզն այցելել է տեղի բանակի զորամասերից մեկը, որտեղ ծանոթացել է զենքի նմուշներին։ Եթե կեղծ-ադրբեջանը այդպիսի բարձր հարաբերություններ ունի ՆԱՏՕ-ի հետ, ապա ԱՄՆ-ը ևս չէր կարող անմասն մնալ։ Մարտի 13-ին Բաքվում ԱՄՆ դեսպանատունը սոցցանցում հայտնել է. «Անցած շաբաթ ԱՄՆ-ի Վեսթ Փոյնթի ռազմական ակադեմիայի կուրսանտները մասնակցել են Բաքվում կայացած ռազմա-ակադեմիական փորձի փոխանակմանը։ Իրենց այցի ընթացքում կուրսանտները հանդիպել են գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Գևարային՝ քննարկելու իրենց փորձի փոխանակումը և ամերիկա-ադրբեջանական հարաբերությունները»:
Այս փոքրիկ լուրը շատ լուրջ տեղեկություններ է պարունակում։ Մարտի 2-ին ԱՄՆ գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Ուգո Գևարան այցելել է Իրանի հետ սահմանին գտնվող Աստարա (Սովետսկայա) քաղաքում գտնվող մաքսային պետական կոմիտեի վարչություն, որտեղ հետևել է ԱՄՆ-ի կողմից կեղծ-ադրբեջանին փոխանցված սարքավորումների օգտագործմանը՝ իբր թմրանյութերի շրջանառության դեմ պայքարելու համար:
Պատահական չէ նաև ԱՄՆ-Բաքու հարաբերությունների համատեքստում Վեսթ Փոյնթի կուրսանտների հիշատակումը։ Առաջին անգամ Վեսթ Փոյնթի ակադեմիա է ընդունվել նախկին «Ազ.ՀԽՍՀ »-ի քաղաքացի Հուսեյն Պանախովը՝ 2008 թվականի մայիսի 30-ին, որը պետք է սովորեր 2008 թվականի հունիսից մինչև 2012 թվականի հունիսը։ Հասկանալի է, որ ԱՄՆ-ը զբաղվել է կեղծ-ադրբեջանի քաղաքացիների ռազմական ուսուցմամբ՝ նրանց օգտագործելու իրենց թշնամիների դեմ, որոնցից մեկն էլ Իրանն է։ 2008-ից անցել են շատ տարիներ, և «Ապշերոնյան խանության» ռազմաքաղաքական նշանակությունն ԱՄՆ-ի համար միայն աճել է։ 2023 թվականի մարտի 14-ին պաշտոնական այցով Բաքու է ժամանել ԱՄՆ Եվրոպական հրամանատարության պլանավորման, ռազմավարության և հնարավորությունների գծով փոխտնօրեն, բրիգադային գեներալ Էդվարդ Վոանը։ Նույն օրը ամերիկացի այցելուն բանակցություններ է վարել Բաքվի բանակի գլխավոր շտաբի պետ Վելիևի հետ։ Վելիևը Վոանին տեղեկացրել է քուրդ նախագահ Ի. Ալիևի գլխավորությամբ բանակում իրականացվող բարեփոխումների, 2020 թվականին Բաքվի վերահսկողության տակ հայտնված տարածքներում կատարվող աշխատանքների, ինչպես նաև հայ-ադրբեջանական «պայմանական» սահմանին տիրող իրավիճակի և Արցախի մասին: Ուշադրություն դարձնենք, որ գլխավոր շտաբի պետը Հայաստանի հետ սահմանը հայտարարել է «պայմանական» եզրույթով։ Ավելի վաղ «պայմանական» ածականն օգտագործվել էր ՆԱՏՕ-ից թուրք Մուստաֆա Օղուզի հետ կեղծ-ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի հանդիպման մասին հաշվետվության մեջ։ Հետևաբար, կեղծ-ադրբեջանը առանց կաշկանդվելու ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի իրենց գործընկերներին հայտնում է Հայաստանի հետ սահմանի սահմանազատման հարցը ուժով լուծելու մտադրության մասին։ Եվ աշխարհը տեսնում է, որ ԱՄՆ–ը նման սցենարի դեմ ոչինչ չունի։ Համենայնդեպս, հայտնի է, որ բանակցությունների ընթացքում երկու կողմերն էլ գոհունակություն են հայտնել ամերիկա-ադրբեջանական համագործակցության արդյունքներից, այդ թվում՝ «Ապշերոնի խանության» և Օկլահոմա նահանգի ազգային գվարդիայի հարաբերությունների ներկա մակարդակից: Ավելին, Վոանը երախտագիտություն է հայտնել Աֆղանստանում «Վճռական աջակցություն» ոչ մարտական առաքելությանը կովկասաթաթարական զինվորականների մասնակցության համար։ Միաժամանակ երկուստեք քննարկվել են ԱՄՆ-Բաքու ռազմական համագործակցության հեռանկարները և տարածաշրջանային անվտանգության հարցեր։
Հաջորդ օրը՝ մարտի 15-ին, Վոանն այցելել է Բաքվի Արտակարգ իրավիճակների նախարարության վարչական շենք, որտեղ բանակցություններ է վարել վարչության պետ, գեներալ-գնդապետ Քամալադին Հեյդարովի հետ։ Հեյդարովը շնորհակալություն է հայտնել ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության ռազմական սպառնալիքի նվազեցման գործակալությանը (Defense Threat Reduction Agency, DTRA) Բաքվի ԱԻՆ քաղաքացիական պաշտպանության զորքերին սարքավորումներ տրամադրելու և զորավարժություններ անցկացնելու համար։ Նշենք, որ Հեյդարովը Վոանին պատմել է «միջուկային վտանգի» մասին, որը, իբր, բխում է Հայաստանում տեղակայված Մեծամորի ԱԷԿ-ից։ Այսինքն՝ պաշտոնական Բաքուն ցանկանում է համոզել իր արևմտյան հովանավորներին Հայաստանին ատոմակայանից զրկելու անհրաժեշտության մեջ՝ դրանով իսկ այն վերածելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի տնտեսական կցորդի։ Ի դեպ, հատկանշական է, որ Վոանը կիսվել է ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության ռազմական սպառնալիքի նվազեցման գործակալության և կեղծ-ադրբեջանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության միջև համագործակցության զարգացման վերաբերյալ մտքերով, շնորհակալություն է հայտնել ադրբեջանցի փրկարարներին այն բանի համար, որ նրանք կիսվել են Թուրքիայում տեղի ունեցած երկրաշարժերի հետևանքների վերացման ընթացքում ստացած փորձով: Ամերիկացի բրիգադային գեներալը նաև հայտարարել է, որ շահագրգռված է ընդլայնել համագործակցությունը ԱՄՆ-ի և կեղծ-ադրբեջանի պրոֆիլային գերատեսչությունների միջև ծովում նավթի արտահոսքի դեմ պայքարում: Այդ կապակցությամբ միանգամից տագնապալի հարց է ծագում. գուցե՞ ԱՄՆ-ում որոշել են ադրբեջանցիներին սովորեցնել պայքարել նավթային արտահոսքերի դեմ տարածաշրջանում լայնամասշտաբ պատերազմի նախաշեմին, երբ Իրանը որպես պատասխան միջոց կարող է փորձել հարվածներ հասցնել անդրկովկասյան հանրապետության տարածքին, որը հայտնի է իր նավթային արդյունաբերությամբ: Եվս մեկ նորություն միայն ավելացնում է կասկածը կեղծ-ադրբեջանի հետ ԱՄՆ ռազմական համագործակցության ակտիվացման իրական պատճառի մասին։ Մարտի 16-ին Վոանն այցելել է «Ապշերոնի խանության» պետական սահմանապահ ծառայության առափնյա պահպանության ծառայություն և ծանոթացել ԱՄՆ Եվրոպական հրամանատարության կողմից Անդրկովկասի Հանրապետությանը տրամադրված օգնությանը՝ Կասպից ծովում կրիտիկական ենթակառուցվածքների պաշտպանության և թմրանյութերի տարածումը կանխելու համար։ Եվ ամերիկացի բարձրաստիճան գեներալի այս այցն Իրանի հետ սահման, մեր կարծիքով, նույնիսկ շատ ավելի կարևոր է, քան ավելի վաղ կեղծ-ադրբեջանում ԱՄՆ գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Ուգո Գևարայի այցելությունը (մարտի 2)…
Շարունակելի
Սերգեյ Շաքարյանց
