2000 տարեկան հայ թատրոնը (մաս V)
Սկիզբը՝ այստեղ
Հին Հայաստանից վաղ միջնադարով անցնող քանդակագործության արվեստի չկտրվող թելը ձգվում է մինչև ուշ միջնադար:
Դրա վառ ապացույցը տասնմեկերորդ դարում Անիի թագավոր Գագիկ առաջին Բագրատունու արձանն է:
Թելն այդ ձգվում է մինչև Վայոց ձոր՝ 13-14-րդ դար:
Ամենևին էլ կասկած չկա, որ կգտնվեն հին հայկական մշակույթի միջանկյալ օղակներ, սկսած նկարիչների առաջին ստեղծագործություններից:
Նրանք 2000 տարի առաջ մեզ են թողել Տիգրան երկրորդի դիմանկարը:
Հայկական գեղանկարչությունը, քանդակագործությունը, ճարտարապետությունը հավասար են՝ ինչպես գրականությունն ու դրամատուրգիան, որոնք հասակակից են հայ թատրոնին, առանց որոնց այն գոյություն ունենալ չէր կարող:
Թատրոնի 2000 տարին ամբողջությամբ նաև զարգացած հայկական մշակույթի 2000 տարին է:
Որմնանկարային գեղանկարչության այսպիսի զարգացումը իրավունք է տալիս ենթադրելու այն ժամանակների հայ թատերա-դեկորատիվ գեղանկարչության գոյության մասին:
Մենք արդեն ծանոթ ենք Մանդակունու ճառերին:
Նրան անհանգստացնում էին հանդիսատեսին ներկայացվող թատերական ներկայացումների բովանդակությունը, որը ստիպում էր հանդիսատեսին մտածել, տեսնել իր նմանի չարությունը՝ գուսանի, վարձակի, ողբերգակի և կատագերգակի կերպարով:
Կաթողիկոսը, որպես կենդանի վկա, անձամբ ծանոթ լինելով այդ ամենին, տալիս է «սատանայական բեմի» խաղարկվող թեմաների և պիեսների բովանդակության հստակ ամփոփումը:
Սրանով կարելի է պատկերացնել հայկական թատրոնի գերիշխող խաղացանկի մասին:
Կաթողիկոսն ասում է, որ լացել և ողբալ է պետք այս արատների համար, հատկապես անխելք կատակերգության համար, որտեղ կանայք կատաղած պարում են, իրար են հպվում, հարվածում են, խռովում, իրենց շուրթերից հնչում է են անմաքուր արտահայտություններ:
Կծում են կատաղած շների նման:
Նախ՝ գոյություն ուներ կատակերգակների և կատակագուսանների թատրոն, որը կոմեդիայի ժանրի ուսանելի թատրոն էր:
Այն տիրող դասակարգի մտքերի արտահայտողն էր, քննադատը:
Երկրորդ՝ գոյություն ուներ միմոս-ծաղրածուների, խեղկատակների և կատակի թատրոն, ժողովրդական կոմեդիայի հրապարակային թատրոն, որոնք ներկայացնում էին շահագործված դասակարգի տրամադրությունները, քննադատությունները:
Վերը նշված թատրոնները ներկայացնում էին դասակարգային պայքարը:
Հայաստանում ֆեոդալական կարգերի հաստատումից հետո ստրկատիրական կարգերին հատուկ հայացքները պահպանվել էին՝ որպես անցյալ կառույցի մնացորդ:
Ինչու թատրոնը չանհետացավ միջնադարում այնպես, ինչպես ստրկատիրական կարգերը:
Հայ ֆեոդալալան դասակարգը որդեգրել էր տրագիկ և բարձր կոմեդիայի թատրոնը, ընդունել էր իր մոտ ծառայության, բնականաբար փոխելով գաղափարական բովանդակությունը, որը համահունչ էր իր հայացքներին:
Ինչ վերաբերում վարձակների և գուսանների ժամանցային-էրոտիկ թատրոնին,ապա սա հաճելի էր ֆեոդալական դասին, և նրանք արհամարհում էին եկեղեցկան ճնշումները:
Հարկ է նշել, որ Հայաստանի նախարարները և հոգևորականները զերծ չէին մնում գուսանների կծու խոսքերից, հարվածներից:
«Տարոնի պատմությունից» իմանում ենք, որ հայ իշխան Արծրունին Տարոնի սուրբ Կարապետ եկեղեցուց վերցնում է երկու եկամտաբեր գյուղ և նվիրում իր սիրած գուսանին:
Թատրոնն իր դիրքերը չէր զիջում:
Շարունակելի
Սիրանույշ Եղիազարյան