Մասոններն ու սիոնիստներն են ծրագրել-կազմակերպել հայերիս ցեղասպանությունը

Պատմությունից հայտնի է, որ երիտթուրքերի, այսինքն՝ «Իթթիհադ վե Թերաքքը» («Միություն և առաջադիմություն») կուսակցության (հայտնի է նաև որպես կոմիտե) անդամների գործածած «Ազատություն, հավասարություն և եղբայրություն» բառերն ու իտալական ֆրանկմասոնների նշանախոսքերը համընկնում են։

Երիտթուրքերի, ինչպես նաև իտալական ֆրանկմասոնության տարբերակող գույները կարմիրն ու սպիտակն են։ Մուստաֆա Քեմալի կողմից հիմնված Թուրքիայի Հանրապետության պետական դրոշի գույներն էլ կարմիրն ու սպիտակն են. կարմիր ուղղանկյան մեջ սպիտակով պատկերվում են աստղն ու մահիկը։ Ի դեպ, հիշյալ նշանախոսքերը նաև ֆրանսիական մասոնության նշանախոսքերն են, որոնք Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության հաղթանակից հետո վերածվել են Ֆրանսիայի Հանրապետության պաշտոնական նշանախոսքի։ Դրանք այսօր էլ զարդարում են Ֆրանսիայի խորհրդանիշները։

2008-ի ապրիլի 24-ին Երևանում էին «Գրանդ Օրիենթ» («Մեծ Արևելք») մասոնական օթյակի Ֆրանսիայի կենտրոնակայանի բարձրաստիճան ներկայացուցիչներ, ինչպես նաև իրավաբանական հարցերով պատասխանատու, նախկինում «Մեծ Արևելք»‰ ուխտի խորհրդական Գի Հակոբյանը: Նրանց պատասխաններից զարմանքով տեղեկացանք, որ մասոնները սիոնիզմի հետ որևէ կապ չունեն, և որ «Մեծ Արևելք»‰ օթյակի անդամները քաղաքականությամբ չեն զբաղվում: Մի՞թե… Հայոց ցեղասպանությունն իրագործած բազմաթիվ երիտթուրքեր հենց նույն «Մեծ Արևելք»-ի անդամներ էին:

Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի նախարար սըր Չ. Հարդինգին Ստամբուլում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան սըր Դ. Լոութըրի ուղարկած և 29 մայիսի 1910թ. թվագրության նամակ- զեկուցագրում (Մեծ Բրիտանիայի Ֆորեյն օֆիսի դիվան, Լոութըրի թղթեր, թիվ F.0.800/193A. փաստաթուղթն առաջին անգամ լույս է տեսել  Լոնդոնում հրատարակվող «Միջինարևելյան ուսումնասիրություններ» ամսագրի («Journl of Middle Eastem Studies») 1971թ. թիվ 1-ում՝ իբրև հավելված նույն համարում հրապարակված Է. Կեդուրիեի  «Երիտթուրքերը, մասոնները և հրեաները» հոդվածի) նշված է, որ չնայած նշանախոսքերի հիշյալ համընկնմանը, միանգամայն պարզ է, որ սալոնիկյան (երիտթուրքական) շարժման աղբյուրը հրեաներն են։

«Մի քանի տարի առաջ սալոնիկցի հրեա- մասոն Էմմանուել Կարասոն, որը հիմա Օսմանյան մեջլիսում (Օսմանյան կայսրության խորհրդարանի պաշտոնական անունը.- ծ. հ.) քաղաքի պատգամավորն է, Սալոնիկում հիմնեց իտալական ֆրանկմասոնության հետ կապված «Մակեդոնիա Ռիզորտա» օթյակը,- նշված է հիշյալ զեկուցագրում։- Միանգամայն ակնհայտ էր, որ այս մարդը աշխատանք էր տանում երիտթուրքերի ռազմական ու քաղաքական գործիչներին մասոնությանը հաղորդակից դարձնելու համար, որպեսզի Թուրքիայի նոր ղեկավարության շրջանում տարածվի Արևելքի հրեական գաղտնի գործունեության ազդեցությունը»։

Այնքան մեծ է եղել հրեա- մասոնների դերն ու ազդեցությունը երիտթուրքական «Իթթիհադ վե թերաքքը» կազմակերպության ծննդի ու գործունեության մեջ, որ Կ. Պոլսի բրիտանական դեսպանության գլխավոր թարգման Հ. Ֆիտցմորիսը նրան անվանել է «Միություն և առաջադիմություն» հրեական կոմիտե (Ֆորեյն օֆիսի դիվան, Լոութըրի թղթեր, փաստաթուղթ թիվ F.0.800/193 B)։ Սըր Դ. Լոութըրն իր հիշյալ նամակ- զեկուցագրում հավաստում է, որ «Միություն և առաջադիմություն»‰ կազմակերպության ղեկավարներից շատերը ֆրանկմասոն են։ Նշել է նաև, որ Էմմանուել Կարասոն մեծ դեր է ունեցել, մասնավորապես՝ հասել է նրան, որ իր ձեռքն է անցկացրել այդ կազմակերպության Բալկանյան կոմիտեն։

«Տեղացի և արտասահմանցի հրեաներն սկսեցին նոր վարչակարգին արդյունավետ օգնություն ցույց տալ,- նկատի ունենալով երիտթուրքերի հեղափոխությունից և սուլթան Աբդուլ Համիդ Բ-ի տապալումից հետո ձևավորված վարչակարգը,- գրել է Ստամբուլում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը։- Դա շարունակվեց այնքան ժամանակ, քանի դեռ, ինչպես մի թուրք բացատրեց, ժողովուրդը չսկսեց խոսել, թե ամեն մի հրեայի կարելի է գաղտնի կոմիտեի լրտես համարել, և թե ամբողջ շարժումը ոչ այնքան թուրքական, որքան հրեական հեղափոխություն էր։ Իտալիայի կառավարությունը, որպես գլխավոր հյուպատոս, Սալոնիկ ուղարկեց հրեա մասոն Պրիմո Լեւիին, որը, մինչ այդ, արտաքին ներկայացուցչության փորձ չուներ։ Ամերիկայի դեսպան նշանակվեց Օսկար Շտրաուսը, որը Ջեյկըբ Շիֆֆի հետ ամերիկացի հրեաների վրա մեծ ներգործություն ունեցավ հրեաների Միջագետք արտագաղթի հարցում։ Դա սիոնականության զարգացած հոսանքներից էր, որը հանդես էր գալիս ուրիշ «հայրենիքի ծրագրի դեմ»։

1909թ. վերջերին, դեսպանի տեղեկացմամբ, «Սալոնիկի պատգամավոր, հաջողակ և խելոք դեոնմե- հրեա ու մասոն Ջավիդ բեյը ֆինանսների նախարար նշանակվեց»։ «Դեոնմե» են կոչվում արտաքուստ, ձեւականորեն կրոնափոխ եղած (իսլամացած) այն բոլոր հրեաները, որոնք պատկանում են հրեա «մարգարե» Սեպթայի կրոնական ուղղությանը (սեպթայիզմ)։ Պատմությունից հայտնի է, որ Ջավիդ բեյը երիտթուրքերի պարագլուխներից էր, գործուն մասնակցություն է ունեցել Հայոց մեծ եղեռնի ծրագրման և իրականացման մեջ, իսկ հետագայում հատկապես ֆինանսապես աջակցել Մուստաֆա Քեմալի շարժմանը։

Երիտթուրքերի հեղափոխությունից հետո երկրում 2 տարի ժամկետով ռազմական դրություն է հայտարարվել։ Սըր Դ. Լոութըրի հավաստմամբ, «Ռազմական դատարանի շատ սպաներ ֆրանկմասոն էին»։ Ցանկացած թերթի տպագրությունն արգելելու և խմբագրին կամ սեփականատիրոջը ռազմական դատարան կանչելու իրավասություն ունեցող մամուլի գրասենյակի ղեկավարի պաշտոնում, դարձյալ ըստ նույն նամակ- զեկուցագրի, «առաջ քաշվեց ևս մեկ դեոնմե- հրեա մասոն Սալոնիկից»։ Հիշյալ փաստաթղթում սըր Դ. Լոութըրը տեղեկացրել է նաև. «Կիսապաշտոնական օսմանյան հեռագրային ծառայությունը, որն արտահայտում էր Կոմիտեի կարծիքը օսմանների ներքին և արտաքին գործերի վերաբերյալ, գործողության մեջ դրվեց բաղդադցի մի հրեայի ղեկավարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, ոստիկանության հին նախարարության փոխարեն ստեղծվեց Հասարակական անվտանգության կազմակերպությունը՝ սալոնիկցի մի հրեայի ղեկավարությամբ, որը միաժամանակ հսկում էր թե՛ ոստիկանությունը, և թե՛ ժանդարմերիային»:

Առանձնապես կարևոր է Մեծ Բրիտանիայի դեսպանի հաղորդած այն տեղեկությունը նաեւ, որ բանակում «Իթթիհադ վե թերաքքը» կոմիտեի ազդեցությունը տարածելու համար, սպաներին ընդունում էին մասոնության մեջ՝ նրանց «Ռենզե» օթյակի անդամ դարձնելով։

«Կոմիտեի պատգամավորների և ծերակուտականների մեծամասնությունը մասոն է դարձել և ընդունվել «Սահմանադրություն» («Լա Կոնստիտուսիոն» կամ «Կանունի Էսասի») օթյակի մեջ։ Նրանցից առաջիններից էին ներքին գործերի նախարար Թալեաթ բեյը և ֆինանսների նախարար Ջավիդ բեյը։ Ընդդիմության պատգամավորներից մի քանիսը, հատկապես արաբները, տեսնելով, որ մի կողմ են մնում քաղաքական գաղտնիքներից և վարչական ղեկից, նույնպես սկսեցին միանալ օթյակներին կամ նորերը ստեղծել, ինչպե, օրինակ, «Օսմանյան եղբայրություն» («Ուխուվվետի օսմանիե») և «Ազատության բարեկամներ» («Մուհիբանի հյուրրիեթ»)։

Վերոհիշյալ օթյակների որպես լրացում, 1909¬1910թթ. ստեղծվեցին հետևյալ օթյակները. «Արևելքի հավատարմություն», «Անկեղծ բարեկամներ», «Միություն և առաջադիմություն», «Բիզանցիո Ռիզորտո», «Լա Վերիտե» (ֆրանսերեն՝ ճշմարտություն.¬ծ. հ.), «Լա Պատրի» (ֆրանսերեն՝ հայրենիք.¬ծ. հ.), «Լա Ռընեսանս» (ֆրանսերեն՝ վերածնունդ.- ծ. հ.) և Եգիպտոսի ընդհատակյա քաղաքական հետաքննիչների համար բավական հայտնի «Լուսաբացը», որը «Մակեդոնիա Ռիզորտայի» մի բաժին է։ Այս ամբողջ մասոնական ցանցը, սալոնիկյանի և մակեդոնականի նման, հրեաների ձեռքում է գտնվում, որոնք կա՛մ անմիջականորեն են ղեկավարում բոլոր օթյակները, կա՛մ ուղղորդում են դրանց գործունեությունը»։

Անդրադառնալով Թալեաթ բեյին, որը հետագայում ստացել է Մեհմեդ Թալեաթ փաշա անունը, նշենք, որ նա երկրի երիտթուրք գլխավոր ղեկավարներից է եղել, ունեցել հրեական և գնչուական ծագում։ Հեռագրակապի՝ ամիսը 3 լիրա աշխատավարձով այս ծառայողը հետագայում դարձել է Օսմանյան կայսրության ներքին գործերի նախարար, 1917-1918թթ.¬ին՝ Մեծ վեզիր (վարչապետ)։ Հայոց մեծ եղեռնի հիմնական ծրագրավորողներից և իրականացնողներից այս մեկը  հայտնի է նաև որպես Սալոնիկի «Վերթիաս» օթյակի անդամ (««Դեոնմե» հրեաները, նրանց ծագումը և դերը հայկական ցեղասպանության մեջ», «Զարթոնք» օրաթերթ, 16.04.1986թ., թիվ 155)։

Արևմտյան հայտնի հետազոտող, «Անգլիայի պատմություն» և բազմաթիվ այլ ուսումնասիրությունների հեղինակ Ջասպեր Ռիդլին իր «Ազատ որմնադիրները» (ֆրիմասոնները). աշխարհի ամենահզոր գաղտնի կազմակերպության պատմություն» (Նյու Յորք, 2001) մեծածավալ աշխատության մեջ (էջ 216-218) հայտնում է Թալեաթի՝ Թուրքիայի «Մեծ Արևելք» օթյակի (երկրի գլխավոր օթյակի) Մեծ Վարպետը, այսինքն՝ ղեկավարը լինելու մասին, ինչը նշանակում է, որ նա շատ բարձրաստիճան մասոն է եղել։ Թալեաթը նշված օթյակի Մեծ վարպետ է դարձել 1909թ.։

«Երիտթուրքերից շատերը մասոններ էին, բայց ո՛չ նրանց առաջադեմ հայացքները Թուրքիայի մոդեռնիզացիայի մասին, ո՛չ էլ մասոնական սկզբունքները չկանխեցին Հայաստանում ցեղասպանության ծրագրին նրանց աջակցությունը»,- իր հիշյալ աշխատության մեջ գրել է Ջասպեր Ռիդլին։

Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարարին ուղարկած իր նամակ- զեկուցագրում սըր Դ. Լոութըրը Թալեաթին և Ջավիդ բեյին ներկայացրել է որպես «Իթթիհադ վե Թերաքքի» կոմիտեի գաղտնի ուժերի պաշտոնական ներկայացուցիչներ և «Ֆրանկմասոնության գագաթնակետերը Թուրքիայում»։

«Այն բանից հետո, երբ Թալեաթ բեյը ներքին գործերի նախարար դարձավ մոտ մեկ տարի առաջ, պատասխանատու պաշտոնների սկսեցին նշանակվել միայն մասոններ կամ կոմիտեի հետ կապված մարդիկ, իսկ, ամենից հաճախ, այս երկու որակները իրենց մեջ համատեղող դեմքեր,- գրել է Ստամբուլում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը։-Այսպիսով մասոնական կոմիտեի ցանցը տարածվեց ողջ կայսրությունով»։

Վերը նշված և այլ փաստերի վրա սըր Դ. Լոութըրը եզրակացրել է, որ «Թուրքիայի քողածածկված կառավարությունը «Մեծ Արևելքն» է՝ Մեծ Վարպետ Թալեաթ բեյի գլխավորությամբ»։ Իր նամակ- զեկուցագրում դեսպանն ուշագրավ տեղեկություններ է հաղորդել նաև Սաիդ Հալիմի մասին՝ նշելով, որ նա ֆինանսապես աջակցել է «Միություն և առաջադիմություն» կոմիտեին և անձամբ մասնակցել նրա աշխատանքներին։ Ս. Հալիմը 1913-1916թթ. եղել է Օսմանյան կայսրության Մեծ վեզիրը (վարչապետը), Մեծ եղեռնի ծրագրավորողներից էր: Սըր Դ. Լոութըրը նշում է նաև, որ «երիտթուրքերը կապ հաստատեցին միայն օսմանցի և արտասահմանցի հրեաների հետ։ Նրանց օտարումը մյուս ժողովուրդներից՝ ակնհայտ դարձավ», իսկ քիչ հետո հավելում է. «Երևում է, որ հրեան, իր տնտեսական բարձր գիտակցությամբ, թուրքին ծուղակը գցեց»։

Նույն փաստաթղթում դեսպանը հայտնում է նաև իրեն հասած այն տեղեկությունը, թե Սալոնիկի կոմիտեի ազդեցիկ գործիչներից մեկը՝ դոկտոր Նազըմը, հրեական ծագում ունի։ Համենայն դեպս, անժխտելի փաստ է, որ դոկտոր Նազըմը Մեծ եղեռնի հիմնական ծրագրավորողներից և իրագործողներից մեկն է եղել, ղեկավարել է այդ ահավոր ոճրագործությունն իրագործելու կոչված «Թեշքիլաթը մախսուսե»(«Հատուկ կազմավորումներ») կառույցը։

Նկատի ունենալով երիտթուրքերին, բրիտանացի դիվանագետը գրել է. «Մայրաքաղաքն ու խորհրդարանը նրանք իրենց ձեռքում պահում են ռազմական օրենքով։ Հայերին հանգստացրեցին Ադանայի կոտորածով, հույներին ստիպեցին լռել ահաբեկչության միջոցով, բուլղարական քաղաքական կյանքին վերջ դրեցին՝ նրանց ծառայություններն ու ընկերությունները փակելով։ Այդ բոլորն արվեց «անսանձ» քրիստոնյաների դեմ։ Հիմա թուրքական բանակը հանգստացնում է ըմբոստ ալբանացի մուսուլմաններին և, ըստ երևույթին, նույնը սպասում է նաև քրդերին ու արաբներին։ Քանի որ թուրք տարրը չի փայլում իմացական և գործարար որակներով, բնազդը նրանց ստիպում է ցույց տալ իրենց գերակայությունը ռազմական ուժով։ Սակայն, այս ամենը կախված է եվրոպացի, հիմնականում հրեա ֆինանսավորողներից, որոնք նրանց հատկացնում են բանակը պահելու համար անհրաժեշտ գումարները, ինչը դեմ կանգնած է տնտեսական զարգացման փաստացի իրադրության»։

«Սիոնիստների հետ երիտթուրքերի հակահայկական համագործակցության մասին գրում է Թեհրանի համալսարանի պատմության պրոֆ. Իսմայիլ Ռահինը,- իր «Երիտթուրքերը պատմության դատաստանի առաջ» երկհատորյակի առաջին գրքում (Եր., 1982) անդրադառնալով երիտթուրքերի և սիոնիստների կապերին (228-249 էջեր), տեղեկացրել է հայ ականավոր պատմաբան և քաղաքագետ Ջոն Կիրակոսյանը։- Հայերի կոտորածի մեղավորներ ճանաչելով երիտթուրքերին և գերմանացիներին, թուրքական նացիոնալիզմն ու պանթուրքիզմը, պարսիկ պատմաբանն ընթերցողի ուշադրությունն է հրավիրում օսմանյան կայսրության ազդեցիկ հրեա դեմքերի բացասական դերի վրա։ Նա հիշատակում է մի ֆրանսիացու «Le Dernier bal» («Վերջին բալը») գրքի 1-36 և 46-86 էջերը, որտեղ փաստեր և ապացույցներ են արձանագրված միջազգային սիոնիզմի հակահայկական գործողությունների մասին։ Մասնավորապես հիշատակվում է 1914¬ի հունիսի 23¬ին Ստամբուլի Նուբի Օսման ակումբում կայացած Իթթիհադ կուսակցության ակտիվիստների և սիոնիստների համատեղ գաղտնի ժողովը։ Նրան մասնակցել էր մոտ 700 մարդ, այդ թվում Թալեաթը, Բաղրին, Սեդը, Ֆեքրին, Խիավին և ուրիշներ։ Հրեաներից աչքի ընկնող դեր էին խաղացել Սամուել էֆենդին, Աբրահամ էֆենդին և ուրիշներ»։

Գաղտնի ժողովում, որին մասնակցել են նաև մի շարք պանիսլամիստներ, հայերին մեղադրել են ռուսասիրության մեջ, որոշել բոյկոտ հայտարարել ինչպես հայերին, այնպես էլ հույներին։ Ի դեպ, ժողովում գլխավոր ճառախոսը Թալեաթն է եղել։ Եղեռնից վերապրածների ժառանգներս, որ գիտենք, թե ինչպես իրականացվեց և ինչ նշանակեց այդ բոյկոտը, Թալեաթին և հայ ժողովրդի մյուս դահճապետներին երբեք չենք մոռանա։

Արթուր Հովհաննիսյան