Դատական իշխանության համակարգային կոռուպցիայի հերթական դրսևորումը․ AntiCor-ի հատուկ հետազոտությունը
AntiCor-ը գրում է․ Դատական իշխանությունում կոռուպցիան երբեք չի սահմանափակվում միայն կաշառքով։ Համակարգային կոռուպցիան կարող է դրսևորվել ամենատարբեր եղանակներով՝ սկսած դատավորների պատժելու կամ չպատժելու ընտրողականությունից մինչև դատական գործերի մակագրման կամայականությունը։ Այսինքն՝ նույնիսկ առանց դատավորների համատարած կաշառակերության կարելի է արձանագրել խորքային, համակարգային կոռուպցիա։
Ինչո՞ւ է գործերի պատահական մակագրումն այդքան կարևոր
Տարիներ շարունակ միջազգային կառույցները՝ ԵՄ-ից մինչև ԵԽԽՎ, ընդգծել են, որ ամենամեծ կոռուպցիոն ռիսկերից մեկը հենց այն է, թե ով է որոշում, որ դատավորը պետք է քննի կոնկրետ գործը։ Եթե այս հարցում կա մարդկային միջամտություն, ապա գոյություն ունի իշխանության կողմից դատավարական արդյունքը վերահսկելու հնարավորություն։
Հենց այդ պատճառով էլ ներդրվեց գործերի համակարգչային պատահական մակագրման մեխանիզմը, որի նպատակն է բացառել ցանկացած միջամտություն՝ գործը հանձնարարելու այս կամ այն դատավորին։
Ի՞նչ է նախատեսում ՀՀ դատական օրենսգիրքը
Դատական օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի 1-ին մասի գործող հրահանգը հստակ է․
Գործերի բաշխումը պետք է իրականացվի մասնագիտացման և պատահական ընտրության սկզբունքներով։
ԲԴԽ-ն կարող է որոշել միայն ՕՀՄ-ների, խուզարկությունների և կալանքների միջնորդությունների մակագրման առանձնահատկությունները։
Ընտրության մեթոդները երկուսն են՝
(1) համակարգչային ծրագիր,
(2) դրա բացակայության դեպքում՝ դատավորների անուն-ազգանունների այբբենական հերթականություն։
Այս համակարգը հատուկ է ստեղծվել, որպեսզի որևէ պաշտոնատար անձ – լինի դա դատարանի նախագահը թե այլ սուբյեկտ – չկարողանա ձեռքով ընտրել այն դատավորին, ով պետք է քննի կալանքի կամ այլ կարևոր միջնորդությունը։
Կալանքների, խուզարկությունների և ՕՀՄ-ների համար գործում է այլ մեխանիզմ՝ դատարանների շաբաթական հերթապահություն։
Հերթապահ նստավայրում գործող դատավորներն են քննում այդ տվյալ օրվա միջնորդությունները։
Եթե գործերի ծավալը գերազանցում է հերթապահ նստավայրի կարողությունը, դատարանի նախագահը կարող է ավելացնել մեկ այլ նստավայր․ դա օրենքով թույլատրելի է, բայց միայն ծավալի մեծ լինելու դեպքում, ոչ՝ ընտրողաբար։
AntiCor-ի բացահայտումը. ինչպես է շրջանցվում օրենքը
AntiCor-ի վերջին հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ օրենքով սահմանված այս կարգը պարբերաբար խախտվում է՝ բացառապես քաղաքական նպատակներով։ Նպատակը նույնն է․ ընդդիմադիր գործիչների կալանավորումը ապահովել նախապես ընտրված դատավորների միջոցով, որոնք արդեն հայտնի են իրենց կանխատեսելի վարքագծով։
Այս դատավորների անուններն արդեն երկար ժամանակ շրջանառվում են հասարակության լայն շերտերում․
Կարեն Ֆարխոյան, Մասիս Մելքոնյան, Ռոման Սմբատյան և այլք։
2025 թ․ նոյեմբերի 13-ի դեպքը՝ Նարեկ Սամսոնյան և Վազգեն Սաղաթելյան
AntiFake-ի «Իմնեմնիմի» փոդքաստի հեղինակներ և վարողներ Նարեկ Սամսոնյանի և Վազգեն Սաղաթելյանի ձերբակալությունից անմիջապես հետո պարզ էր, որ գործը կուղարկվի կալանքի միջնորդությամբ դատարան։
Ինչպես էր պետք գործել օրենքով
AntiCor-ի ուսումնասիրությամբ՝ այդ օրերի հերթապահ նստավայրը, ըստ ԲԴԽ պաշտոնական կայքի, Աջափնյակ – 1 էր։
Այդ նստավայրում դատավորները և նրանց այբբենական հերթականությունը հետևյալն էր․
Արամայիս Ասատրյան
Դավիթ Արղամանյան
Էդուարդ Մկրտչյան
Մարտին Արզումանյան
Մուշեղ Արամյան
Ռազմիկ Մարիկյան
Ռոման Սմբատյան
Տիգրան Ոսկանյան
Վահե Ջիլավյան
Հետևաբար, անվիճելիորեն, առաջին երկու կալանքի միջնորդությունները պետք է քննեին.
Արամայիս Ասատրյանը
Դավիթ Արղամանյանը
Հաշվի առնելով, որ այդ օրը նույն դատարանում առկա էր ևս երեք այլ միջնորդություններ՝ ապա Մարտին Արզումանյանը և Մուշեղ Արամյանը։ Իսկ մյուսները՝ ըստ հերթի։
Ինչ տեղի ունեցավ իրականում
AntiCor-ն ամբողջ օրվա ընթացքում հետևում էր հերթապահության գրաֆիկին։
Եվ ժամը 18:30-ին դատարանի նախագահ Մնացական Մարտիրոսյանը անսպասելիորեն փոխեց գրաֆիկը՝ հերթապահությանը միացնելով Երևանի քրեական դատարանի բոլոր նստավայրերը։
Սա օրենքի կոպիտ խախտում էր, քանի որ.
այդ պահին հերթապահ Աջափնյակ – 1 նստավայրում բավարար քանակի դատավորներ կային,
գործերի ծավալը չէր պահանջում լրացուցիչ նստավայրերի միացում։
Այսպիսով՝ իշխանության քաղաքական հրահանգը՝ ապահովել կալանքը, դարձավ լիովին իրականացվող։
Քանի՞ կալանքի միջնորդություն էր այդ օրը
Դատարան այդ օրը ներկայացված էին.
Նարեկ Սամսոնյանի
Վազգեն Սաղաթելյանի
ևս 3 այլ կալանքի միջնորդություններ։
Ընդամենը 5։
Այսինքն՝ Ռոման Սմբատյանի հերթը հասնելու էր միայն 8-րդ դեպքի ժամանակ։
Այնուամենայնիվ, հենց նրան է մակագրվում առաջին միջնորդությունը՝ ակնհայտորեն օրենքի ուղիղ խախտմամբ։
Բացառված է, որ սա ժամկետների ծանրաբեռնվածության հետևանք լիներ։ Սա կոմբինացիա էր։
Եվ վերջնական հարվածը
Նարեկ Սամսոնյանի միջնորդությունը հանձնվում է ոչ թե Աջափնյակ – 1 նստավայրի դատավորներից մեկին, այլ՝ Ավան նստավայրի դատավոր Մասիս Մելքոնյանին։
Այդ նստավայրում այբբենական հերթը հետևյալն է․
Գարիկ Աբելյան
Վարդան Գրիգորյան
Հարություն Մանուկյան
Հովհաննես Ավագյան
Արմինե Մելիքսեթյան
Արման Հովհաննիսյան
Մանվել Շահվերդյան
Մասիս Մելքոնյան
Այսինքն՝ նա պետք է քններ միայն 8-րդ կալանքը, ոչ՝ առաջինը։
Բայց հենց նա էլ քննեց։ Քանի որ կալանքը պետք է տրվեր երաշխավորված։
Եզրակացություն
Այս ամբողջ շղթան ապացուցում է AntiCor-ի գլխավոր պնդումը․
Դատական իշխանությունում գործում է համակարգային, ինստիտուցիոնալ կոռուպցիա, որը թույլ է տալիս նախապես որոշել դատավորին և երաշխավորել քաղաքականապես ցանկալի լուծումները՝ անկախ փաստերից և օրենքից։
Նարեկ Սամսոնյանի և Վազգեն Սաղաթելյանի կալանավորումը ոչ թե իրավական, այլ քաղաքական որոշում էր, իսկ դատավորների ընտրությունը՝ դրա գործիքակազմը։
