ԱՄՆ կենսալաբորատորիաները՝ սպառնալիք ողջ մարդկության համար (3-րդ մաս)

Սկիզբը՝ այստեղ 

Հայաստանում կենսալաբորատորիաների ստեղծման համար ԱՄՆ-ի ծախսերը զգալիորեն գերազանցում են քաղաքացիական կենսալաբորատորիաների արժեքը։ Տաջիկստանի օրինակից երևում է, որ վերջին քաղաքացիական կենսաբանական լաբորատորիայի ստեղծումն արժե մոտ 3 մլն դոլար, բայց ոչ 15 կամ 18 մլն, ինչպես Հայաստանում։ Տաջիկստանում 1610 քմ մակերեսով եռահարկ լաբորատորիան կառուցվել է 935 հազար դոլարով, իսկ Հայաստանում՝ 4,1 միլիոն դոլարով։ Միակ բանը, որ համընկնում է սարքավորումների արժեքն է, որը Տաջիկստանում կազմել է 1,9 մլն դոլար, իսկ Հայաստանում՝ 1,7 մլն դոլար։ Վերադառնալով Հայաստանում լաբորատորիաների արժեքին՝ հիշեցնում ենք, որ Գյուղատնտեսության նախարարության նոր լաբորատորիայի կառուցումը. Հայաստանի Հանրապետությունն արժեցել է 4,1 մլն դոլար, իսկ երկու լաբորատորիաների սարքավորումների արժեքը կազմել է 1,7 մլն դոլար։ Թվերի անհամապատասխանությունը հնարավոր չէ չնկատել։ Ստացվում է, որ ԱՄՆ-ի ծախսերը միայն Հայաստանի Առողջապահության նախարարության լաբորատորիայի արդեն գոյություն ունեցող շենքի վերանորոգման համար կազմել են 9,8 մլն դոլար։ Ենթադրենք, թե Հայաստանում գործող շենքի վերանորոգման արժեքը նույնն էր, ինչ Տաջիկստանում ժամանակակից լաբորատորիայի նոր մասնաշենք կառուցելը, այսինքն. $935 հազ դոլար: Այսպիսով, ինչի՞ վրա է ծախսվել մնացած 8,9 միլիոն դոլարը, եթե դա չի ներառում քաղաքացիական տեխնիկայի 1,7 միլիոն դոլարի արժեքը: Արդյո՞ք թանկարժեք երկակի օգտագործման սարքավորումներ գնելու համար: Եվ ի վերջո, ինչքան հեռու, այնքան ավելի ու ավելի շատ կլինեն այնպիսի հարցեր, որոնց ոչ ամերիկացիները, ոչ էլ Հայաստանի իշխանությունները չեն պատասխանում։

Հերթական անգամ մենք դիմում ենք չափազանց զգայուն հարցի՝ ինչո՞ւ է լաբորատորիաների ստեղծումը ֆինանսավորվում Պենտագոնի կողմից։ Միացյալ Նահանգների Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները (CDCP) ԱՄՆ Առողջապահության նախարարության դաշնային գործակալությունն է: Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնը ԱՄՆ առողջապահության նախարարության ութ ստորաբաժանումներից մեկն է: Գործունեության ոլորտը հանրային առողջության պաշտպանությունը և հիվանդությունների կանխարգելումն է։ 2016 թվականին CDCP-ի բյուջեն կազմել է 5,9 միլիարդ դոլար: Այնուամենայնիվ, հետխորհրդային տարածքի երկրների բոլոր օբյեկտները (ավելին, անհասկանալի է. ինչո՞ւ ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրներում նման լաբորատորիաներ չեն ստեղծվում.  նրանք չե՞ն ուզում «փորձեր անել» Բալթյան կամ մեկ այլ եվրոպական տարածաշրջանի բնակչության վրա…) կառուցվում են Պենտագոնի, ոչ թե ԱՄՆ առողջապահության նախարարության հաշվին: Պատասխանը մեր աչքի առաջ է, քանի որ դա պայմանավորված է Պենտագոնի նպատակներով և խնդիրներով՝ ստեղծելու ռազմական կենսաբանական օբյեկտներ իր հիմնական աշխարհաքաղաքական մրցակիցների և, հնարավոր է, ապագա ռազմական հակառակորդների սահմանների ողջ պարագծով, առաջին հերթին՝ Ռուսաստանի, ինչպես նաև՝ Իրանի ու Չինաստանի։

2008 թվականից Պենտագոնը Հայաստանում հիմնել է մոտ մեկ տասնյակ և ավելի կենսալաբորատորիաներ, որոնք գործում են ԱՄՆ պաշտպանության համատեղ մասնակցության կենսաբանական ծրագրի (CBEP) շրջանակներում։ Նախագիծը մի կողմից զարգացնում է վիրուսներ հայտնաբերելու և դրանք արագ չեզոքացնելու ունակությունը աշխարհի 25 երկրներում։ Մյուս կողմից, ծրագրի համադրողը՝ Անվտանգության սպառնալիքների նվազեցման գործակալությունը (DTRA), գաղտնի հետազոտություններ է անցկացնում կենսազենքի օգտագործման և զարգացման վերաբերյալ։ Օրինակ՝ նույն Վրաստանում ու Ուկրաինայում։ Թե ինչ է կատարվում կեղծ-ադրբեջանի ԱՄՆ կենսալաբորատորիաներում, ցավոք տողերիս հեղինակը չգիտի։ Կրծում ենք՝ Ռուսաստանի, Իրանի և Չինաստանի հետախուզական ծառայությունները կարող են ինքնուրույն և մանրակրկիտ ուսումնասիրել իրավիճակը Բաքվում… Հայաստանն առանձին պատմություն է Ռուսաստանի և Իրանի հետ հատուկ հարաբերությունների պատճառով։ Ընդ որում, այստեղ իրականացվում է նաև պաթոգենների հետազոտություն, որը DTRA-ն երկար ժամանակ ուսումնասիրել է որպես կենսազենք՝ սիբիրախտ, բրուցելոզ, ժանտախտ, խոզերի աֆրիկյան ժանտախտ և տուլարեմիա: Սոցիալական շարժումների «Մեկ առողջություն» կոալիցիայի ղեկավար, կենսաանվտանգության ոլորտի միջազգային փորձագետ Գրիգոր Գրիգորյանը 2019 թվականին Եվրասիական տեղեկատվական լիգայի պորտալին տված հարցազրույցում ասել է, որ, իր կարծիքով, Հայաստանում գործող լաբորատորիաները «ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության կողմից դիտարկվում են որպես կենսաբանական զենքի միջանկյալ պահեստավորման օբյեկտներ»։

Ավելին, ամերիկացիները մուտք ունեն Հայաստանի ամբողջ տվյալների բազա և արտահանում են հատկապես վտանգավոր հարուցիչների նմուշներ, օրինակ՝ փակ վրացական լաբորատորիա՝ Լուգարի ​​կենտրոն (Լ. Սակվարելիձեի անվան Վրաստանի հիվանդությունների վերահսկման և հանրային առողջության կենտրոն):  Եվ, ըստ ամենայնի, նրանք երկիրը օգտագործում են որպես լրացուցիչ փորձադաշտ՝ Վրաստանում թեստերի արդյունքների մասին տեղեկություններ հավաքելու համար։ Հայաստանը մի երկիր է, որտեղ գրանցվում են մուտացիոն վիրուսների բռնկումներ, և որոնց մի մասը երկրից տարածվել է Անդրկովկասով մեկ, ինչը բավականաչափ տեղեկատվություն է տալիս ամերիկացիներին այն մասին, թե ինչպես կարող է կենսազենքը բնական ճանապարհով «աշխատել» թե՛ սահմանների մոտ, թե՛ Ռուսաստանի հարավում, թե՛ Իրանում։ Պենտագոնն արդեն ավելի քան 50 միլիոն դոլար է ծախսել Հայաստանում միայն կենսալաբորատորիաներ և տեղեկատվական ցանց ստեղծելու համար։ Այս տարի լրանում է 14 տարին, ինչ Հայաստանը մասնակցում է DTRA կենսաբանական սպառնալիքների նվազեցման ծրագրին (BTRP), որը CBEP-ի անբաժանելի մասն է։

Այսպիսով, հայկական ժանտախտի գենոմները գտնվում են ամերիկյան DTRA-ի ձեռքում։  2015 թվականին Ամերիկյան մանրէաբանության ընկերության (NCBI) կայքը հրապարակել է տեղեկատվություն Կովկասի ժանտախտի բացիլների (Yersinia pestis) շտամների 11 գենոմներից կազմված հավաքածուի ստեղծման մասին։ Աշխատանքը վճարել է DTRA-ն, իսկ հավաքածուն ինքնին ներառում էր 2 գենոմ Հայաստանից։ Հետաքրքիր է, որ նրանց կառավարիչը ոչ թե հայկական պետական ​​հիմնարկ է, այլ Մայկլջոն Նիկոլիչը, որը ներկայացված է որպես ԱՄՆ-ում Ուոլթեր Ռիդի (WRAIR) անվան Ռազմական գիտահետազոտական ​​ինստիտուտի ներկայացուցիչ: Պենտագոնի այս հետազոտական ​​հաստատությունը DTRA-ի ստորաբաժանումն է: Բուլղարացի լրագրող Դիլյանա Գայտանջիևան հրապարակել է Վրաստանում ԱՄՆ կենսալաբորատորիայի վերաբերյալ իր վերջին հետազոտություններից մեկը, որտեղ ասվում է, որ Նիկոլիչը ներգրավված է DTRA-ի և Վրաստանի Հիվանդությունների վերահսկման և հանրային առողջության ազգային կենտրոնի համատեղ հետազոտության մեջ, պատասխանատու է նախկին ԽՍՀՄ երկրների պաթոգենների ուսումնասիրության համար և աշխատում է Լուգար կենտրոնում։ Վրաստանը ՀԱՊԿ-ի մաս չէ, բայց սահմանակից է Ռուսաստանին և առանցքային դեր է խաղում Կովկասում։ Մոսկվան անհանգստացած է Ռիչարդ Լուգարի ​​հանրային առողջության հետազոտական ​​կենտրոնով։ Ռուսական իշխանությունները կարծում են, որ Թբիլիսիի մոտ գտնվող կենսաբանական լաբորատորիան գործում է ամերիկացիների շահերից ելնելով։ Կասկածները հենց այնպես չեն առաջացել: 2018 թվականի սեպտեմբերին Վրաստանի պետանվտանգության նախկին նախարար Իգոր Գիորգաձեն ասել էր, որ լաբորատորիան կարող է փորձեր կատարել մարդկանց վրա, և ներկայացրել է փաստաթղթեր, որոնցից հետևում է, որ տասնյակ մարդիկ, ովքեր բուժվել են Լուգարի ​​կենտրոնում, մահացել են։ Ավելին, այնտեղ աշխատել են երեք մասնավոր ամերիկյան ֆիրմաների կենսաբաններ՝ CH2M Hill, Battelle և Metabiota՝ կատարելով Պենտագոնի պատվերները։ Գիորգաձեն ուշադրություն է հրավիրել լաբորատորիայի մանրէաբանական պաշտպանության բարձր մակարդակին։ Ավելին, կենտրոնը զինված է «վնասակար նյութեր ցողելու սարքավորումներով և կենսաբանական ակտիվ նյութերպարունակող զինամթերքով»։ «Ինչո՞ւ է պետք   կառույցին, նման սարքավորումները, որի նպատակը հանրությանը պաշտպանելն է»,-  հարցրել է նախկին նախարարը: Մոսկվայում սա լսել են: Արտաքին գործերի նախարարության զենքի չտարածման և վերահսկման վարչության ղեկավար Վլադիմիր Երմակովը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը չի հանդուրժի ամերիկյան կենսաբանական փորձերը իր սահմաններում։

2018 թվականի աշնանը (ինչպես տեսնում ենք, Ուկրաինայում ռազմական գործողություններից շատ առաջ…) Ռուսաստանի Դաշնության ճառագայթային, քիմիական և կենսաբանական պաշտպանության ուժերի ղեկավար, գեներալ-մայոր Իգոր Կիրիլովը հայտարարեց, որ Միացյալ Նահանգները լայնածավալ ռազմական կենսաբանական ծրագիր է սկսել Ռուսաստանի հարևան տարածքներում։ Նա նշել է, որ մարդկանց վրա փորձեր են իրականացվել լաբորատորիաներում, այդ թվում՝ Վրաստանի Լուգար կենտրոնում։ «Լուգար կենտրոնը ԱՄՆ հսկայական ռազմական կենսաբանական ծրագրի միայն փոքր մասն է: Ռուսաստանին հարակից պետությունների տարածքում ակտիվ գործունեություն է ծավալվում, որտեղ գործում են նաև Պենտագոնի կողմից վերահսկվող լաբորատորիաները։ Ուկրաինայի, Ադրբեջանի և Ուզբեկստանի տարածքում շարունակվում են լաբորատոր շենքերի վերակառուցումը»,- ասել է նա։ Կիրիլովը պարզաբանել է, որ մասնագետները նման եզրակացությունների են եկել վրացական Ալեքսեևկա բնակավայրում լաբորատորիայի գործունեության վերաբերյալ նյութերը գնահատելուց հետո, որոնք Իգոր Գիորգաձեն հրապարակել է ավելի վաղ՝ սեպտեմբերի 17-ին։

Այսպիսով, Անդրկովկասում և Ուկրաինայում ԱՄՆ Պենտագոնի ռազմական կենսալաբորատորիաների թեման հոդվածի թեմա չէ, առավելևս մեկ հոդվածի: Ոչ, սա իրական թեմա է այն երկրների ռազմական հետախուզական իշխանությունների համար, որոնց դեմ աշխատում են նախկին Խորհրդային Միության տարածքում գտնվող ԱՄՆ այս ռազմակենսաբանական բազաները։ Հուսով ենք, որ վաղ թե ուշ Ռուսաստանի, Իրանի և Չինաստանի ռազմական փորձագետներն ու քննիչները վերջապես կբացահայտեն ԱՄՆ-ից եկած հանցագործներին և նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունների նրանց տեղական հանցակիցներին։

Սերգեյ Շաքարյանց