Ռուսաստանի և Իրանի մերձեցումը նոր խնդիր է ԱՄՆ-ի և Իսրայելի համար

Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները, ամենայն հավանականությամբ, շատ ավելի շատ փոփոխություններ և անակնկալներ կբերեն համաշխարհային քաղաքականության համար: Բանն այն է, որ չնայած Արևմուտքի տեսողական զայրույթին, Ուկրաինայի պատճառով միջազգային օրակարգի ոչ մի հարց դուրս չի մնացել։ Մասնավորապես, Իսրայելում տագնապ է առաջացրել նախկին վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն, իբր, միևնույն է, գլխավոր հարցը պետք է լինի Իրանի հետ Արևմուտքի հարաբերությունների հարցը «միջուկային գործարքի» շուրջ։ Սակայն պարզվում է, որ այս ոլորտում Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրավիճակը կարող է որոշակիորեն շրջադարձային լինել։

Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը մարտի 5-ին հայտարարել է, որ Մոսկվան կաջակցի Իրանի հետ միջուկային համաձայնագրի վերադարձին (Գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագիր – JCPOA) միայն այն դեպքում, եթե Վաշինգտոնը երաշխավորի Մոսկվային, որ իր դեմ ներկա և ապագա պատժամիջոցները «չեն խախտի Ռուսաստանի փոխգործակցությունը Իսլամական Հանրապետության հետ»։ Լավրովը պարզաբանել է, որ համաձայնագիրը գրեթե պատրաստ է, սակայն, մի կողմից, Թեհրանը «որոշ հարցերում ավելի մեծ հստակության է ձգտում», մյուս կողմից՝ Մոսկվան խնդիրներ ունի։ Ինչպես հայտնել է ՌԴ ԱԳ նախարարը՝ Իրանի հետ համաձայնագիրը երկրի դռները բացում է «խաղաղ ատոմի» և տնտեսության այլ ոլորտներում համագործակցության համար, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ։ Սակայն, հավելել է Լավրովը, «Արևմուտքից Ռուսաստանի գլխին թափված և դեռ չավարտված պատժամիջոցների ձնահյուսը ստիպում է մեզ հստակ երաշխիքներ պահանջել, որ այդ պատժամիջոցները չեն ազդի առևտրային, տնտեսական և ներդրումային հարաբերությունների վրա, որն առկա է Իրանի հետ համաձայնագրում»: Դրա հետ մեկ տեղ, նա հատուկ նշել է Ռուսաստանի և Իրանի միջև ապագա ռազմատեխնիկական համագործակցությունը։

Այդ կապակցությամբ «Մոսկվան պահանջում է գրավոր երաշխիքներ այս հարցի վերաբերյալ՝ առնվազն ԱՄՆ պետքարտուղարի մակարդակով»։ Սովորական լեզվով թարգմանած՝ նշանակում է, որ Վիեննայում JCPOA փաստաթղթի շուրջ բանակցությունները կարող են դադարեցվել։ Նման քայլ Վիեննայի բանակցային ձևաչափի մյուս մասնակիցները չէին նախատեսել։ Հատկապես՝ Արևմուտքում։ Եվ, ըստ ամենայնի, Իսրայելում դա չէին սպասում։ Ըստ ԵՄ ներկայացուցիչ Էնրիկե Մորայի, որը կանխատեսում էր, որ բանակցությունները կհասնեն եզրափակիչ փուլ, որոշ «անակնկալներ» էին սպասում միայն իրանական կողմից, որը «որոշակի չլուծված հրատապ խնդիրներ» է պահել իր թևում։

Իրավիճակը սկսել են մեկնաբանել բազմաթիվ փորձագետներ։ Կենտրոնանանք ՌՈՒՍՍՏՐԱՏ ինստիտուտի տնօրեն Ելենա Պանինայի կարծիքի վրա։ «Ստեղծվել է պարադոքսալ իրավիճակ։ Նախկինում ռուսական դիվանագիտությունը գրեթե գլխավոր միջնորդն էր ԱՄՆ-ի և Իրանի միջև։ Խոսքը JCPOA-ի ռուսական տարբերակի մասին էր, որը նախատեսում է իրանական միջուկային ծրագրի սահմանափակում՝ պատժամիջոցների մասնակի վերացման դիմաց»,- գրել է նա իր հոդվածում։ Իր հերթին Թեհրանը պետք է պարտավորվեր ուրանը չհարստացնել մինչև 60%, այլ բարձր հարստացված ուրանի արդեն կուտակված պաշարները փոխանցել Ռուսաստան։ Նոր համաձայնագրից Վաշինգտոնի դուրս գալու դեպքում իրանցիներն իրավունք կունենային ավելացնել իրենց միջուկային ներուժը, ինչը փաստացի զսպող գործոն էր Վաշինգտոնի համար։ Ռուսաստանը մեծ ջանքեր է գործադրել Իրանին փոխզիջման համոզելու համար։ Պատահական չէ, որ այս հարցը վերջերս քննարկվել է Մոսկվայում՝ Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի և ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի բանակցությունների ժամանակ։ Ավելի վաղ Պուտինը այս հարցը քննարկել էր ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հետ բանակցությունների ընթացքում։ Այնուհետև կողմերը հույս են հայտնել, որ բանակցությունները, որոնք վերսկսվել են անցած տարվա նոյեմբերին Վիեննայում, «բոլոր մասնակիցներին թույլ կտան գտնել օպտիմալ լուծում»։

Սակայն իրավիճակը փոխվել է։ Իսրայելը պահանջում էր և շարունակում է պահանջել, որ ԱՄՆ-ը հրաժարվի ստորագրել JCPOA-ը, սպառնացել է «պահպանել ձեռքերի ազատությունը» և հարկ եղած դեպքում «ռմբակոծել Իրանի միջուկային օբյեկտները»։ Ինչպես ասել է Իսրայելի ֆինանսների նախարար Ավիգդոր Լիբերմանը, «նույնիսկ JCPOA-ի վերսկսմամբ, ըստ ամենապահպանողական գնահատականների, Իրանը միջուկային կարողություն կունենա 5 տարվա ընթացքում։ Ոչ մի դիվանագիտական ​​քայլ կամ համաձայնագիր չի կանգնեցնի Իրանի միջուկային ծրագիրը։ Սա միջազգային հանրության և առաջին հերթին մեր խնդիրն է»։ Սակայն այժմ համաձայնագիրը արգելափակված է Մոսկվայի կողմից։ Իսրայելի վարչապետ Նաֆթալի Բենեթի վերջերս Ռուսաստանի մայրաքաղաք կատարած այցի ժամանակ Պուտինի հետ երկխոսության ընթացքում իրանական հարցը եղել է բանակցությունների օրակարգում: Ինչպես նշում է իսրայելական «The Jerusalem Post» թերթը, «ուկրաինական ճգնաժամը և իրանական միջուկային ծրագիրը օբյեկտիվորեն մեկ փաթեթում են»։

Ավելին, Իսրայելը մտահոգված է, որ Մոսկվան մտադիր է զարգացնել ռազմական համագործակցությունը Թեհրանի հետ՝ չնայած ԱՄՆ պատժամիջոցներին։ Դա ռուսական բաց մարտահրավեր է Վաշինգտոնին, որը այլընտրանք չունի Իրանի հարցում կամ այլ առաջարկներ: Բացի դրանից, ամերիկացիները կցանկանային Թեհրանը խաղացնել ըստ իրենց սցենարի. իրանական նավթը շուկա բաց թողնել՝ գները իջեցնելու և ռուսական նավթը փոխարինելու համար՝ Մոսկվայի դեմ էներգետիկ էմբարգոյի դեպքում:

Տեղեկություններ հայտնվեցին, որ Բայդենի խորհրդականները քննարկում են մարտին Սաուդյան Արաբիա նրա այցի հնարավորությունը՝ փորձելով համոզել Ռիադին ավելացնել նավթի արդյունահանումը։ Այժմ Միացյալ Նահանգները պետք է այլ կերպ դնի իր առաջնահերթությունները Մերձավոր Արևելքում։ Մինչ այժմ նրանք (ամերիկացիները) մերժել են Մոսկվայի պահանջները՝ «գրավոր երաշխիքների»՝ Իրանի հետ հարաբերությունների համար Ռուսաստանի դեմ սահմանված արևմտյան պատժամիջոցների չտարածման վերաբերյալ։ Բայց սա՝ առայժմ։ Ուրբաթը, ինչպես միշտ, շաբաթից առաջ է գալիս։

Ինչ վերաբերում է Թեհրանի դիրքորոշմանը, ապա, ըստ ամենայնի, իրադարձությունների ներկա ընթացքը նրա համար անակնկալ չէ։ Նա իրավիճակը չի հասցնի Իսրայելի հետ զինված հակամարտության, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ իրեն ձեռնտու չէ վերածվել բացառապես «իսրայելական խնդրի»։ Բացի դրանից, Մոսկվան Իրանին հասկացրեց, որ Իսրայելի հետ բանակցությունների ընթացքում մտադիր է կանխարգելել իր [Իրանի] համար բացասական սցենար։ «Այսպիսով, կարելի է փաստել, որ Մոսկվայի և Թեհրանի միջև ի հայտ են եկել ավելի սերտ փոխգործակցության և համագործակցության նշաններ պաշտպանության ոլորտում, իսկ որոշ ոլորտներում սկսել են ձևավորվել միասնական քաղաքական և ռազմավարական դիրքորոշում և ընդհանուր գործողություններ»,- գրում է Ելենա Պանինան։

Սերգեյ Շաքարյանց