Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի՝ վատ քողարկված անհանգստությունը…
ՌԴ ԱԳՆ-ը 2022 թվականի հունվարի 21-ին որոշ չափով զարմացրել է հայերին։ Այդ օրը ՌԴ ԱԳՆ մամուլի ծառայությունը տարածել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի մամուլի ասուլիսում ԶԼՄ-ների հարցերի ՌԴ ԱԳՆ պատասխանների պաշտոնական տարբերակները։ Հարցին, թե 2022 թվականին Ռուսաստանն իր առջև ինչ խնդիրներ է դնում հայ-ադրբեջանական կարգավորման գործընթացում, ՌԴ ԱԳՆ-ը նշել է, որ ելնում է Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի, 2021 թվականի հունվարի 11-ի և 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ի հայտարարություններում ամրագրված եռակողմ պայմանավորվածությունների լիարժեք իրականացման անհրաժեշտությունից։ «Այսօր առաջնահերթ խնդիրներն են հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացի մեկնարկը, ինչպես նաև տարածաշրջանում տրանսպորտային և տնտեսական կապերի ապաշրջափակումը։ Այս ոլորտներում առաջընթացի ձեռքբերումը հնարավորություն կտա զգալի առաջընթաց գրանցել Բաքվի և Երևանի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործում»,- ընդգծել են ՌԴ ԱԳՆ-ում։ Ինչպես տեսնում ենք՝ ոչ մի նոր բան…
Ինչ վերաբերում է Անդրկովկասի ապագային, որտեղ 2020 թվականի աշնանը Արցախյան պատերազմից հետո ակտիվություն են ցուցաբերում արտաքին խաղացողները, այդ թվում՝ Եվրամիությունը, ապա ՌԴ ԱԳՆ-ը նշել է հետևյալը. «Մենք կողմնակից ենք, որ յուրաքանչյուրը, ով ցանկանում է միանալ Երևանի և Բաքվի միջև հարաբերությունների կարգավորման, ինչպես նաև տարածաշրջանում կայունության և անվտանգության ապահովման գործընթացին, գործեն ոչ թե զրոյական գումարով խաղի սկզբունքով, այլ ելնեն կողմերի շահերից և հաշվի առնեն եռակողմ (Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի) համաձայնագրերը»:
Այս կապակցությամբ տեղին ենք համարում հիշեցնել, որ 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ին Սոչիում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, «ապշերոնյան խան» Իլհամ Ալիևի և Ն. Փաշինյանի մասնակցությամբ տեղի ունեցած գագաթնաժողովից հետո ընդունվել է համատեղ հայտարարություն, որով կողմերը «պայմանավորվել են քայլեր ձեռնարկել ադրբեջանա-հայկական սահմանին կայունության և անվտանգության մակարդակը բարձրացնելու ուղղությամբ և աշխատել պետական սահմանի սահմանազատման երկկողմանի հանձնաժողովի ստեղծման ուղղությամբ՝ դրա հետագա սահմանագծմամբ՝ կողմերի հայտով Ռուսաստանի Դաշնության խորհրդատվական օգնության պայմաններում»: Սակայն արդեն դեկտեմբերի 14-ին Բրյուսելում տեղի է ունեցել եռակողմ հանդիպում Ն. Փաշինյանի, Ի. Ալիևի և Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի մասնակցությամբ։ Բանակցությունների արդյունքում պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, որ սահմանի սահմանազատման և սահմանագծման ուղղությամբ ծրագրված աշխատանքների մեկնարկի համատեքստում անհրաժեշտ է ձեռնարկել «հետագա շոշափելի քայլեր՝ տեղում լարվածությունը նվազեցնելու համար»։ Կողմերը հաստատել են նաև տարածաշրջանում երկաթուղու կառուցման իրենց պարտավորությունները։ Դեկտեմբերի 15-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի ներկայությամբ Երևանի թուրքը և Բագուանի քուրդը նոր հանդիպում են անցկացրել։ Նրանք առանձնազրույց են ունեցել նաև Բելգիայի մայրաքաղաքում ընթացող Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովի շրջանակներում։ Դե իսկ հունվարի 14-ին, ճիշտ այն օրը, երբ Մոսկվայում «Ռուսաստանի արտգործնախարարության հովանու ներքո» հանդիպել են Թուրքիայի և Հայաստանի «հատուկ ներկայացուցիչները», Երևանն ստորագրել է աշխատանքային խումբ ստեղծելու մասին որոշում, որը կզբաղվի Երասխ-Մեղրի հատվածի երկաթուղու վերականգնմամբ [այսինքն՝ Նախիջևանի շրջան]՝ դեպի «կովկաս-թաթարստանի» սահման։ Այսինքն… այն նույն «Սյունիքի միջանցքի» ուրվագծերն են…
Ի՞նչն է հանկարծակի դրդել ՌԴ ԱԳՆ-ին հունվարի 21-ին հանդես գալ հիշեցումով, որ Մոսկվան կոչ է անում Արևմուտքին և, ինչպես համոզված ենք, Թուրքիային ցանկացած գործողություններում և հայտարարություններում «ելնել կողմերի շահերից և հաշվի առնել եռակողմ (Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի) համաձայնագրերը»։ Այսինքն՝ Ռուսաստանի Դաշնության դիրքորոշումը տարածաշրջանում… Պատասխանները կարող են բազմաթիվ լինել։ Որպես տարբերակ՝ առաջարկում ենք, օրինակ, այսպիսի պատասխան՝ Կրեմլը հանկարծ հասկացել է, որ Արևմուտքը ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ և Թուրքիայի ակտիվ «միջնորդությամբ» պատրաստվում է Ռուսաստանին Հայաստանից դուրս մղելուն ուղղված միջոցառումների նոր շարքի, ինչը կնշանակի Ռուսաստանը վերջնականապես դուրս մղել Անդրկովկասից։ Ուստի և ՌԴ-ն զգուշացնում է․ միայն հաշվի առնելով այն փաստաթղթերը, որոնցում արտացոլվում է Ռուսաստանի Դաշնության շահը եռակողմ պայմանագրերով։ «Թուրքական ուղղությամբ» լիովին սննկացած ռուսական դիվանագիտության անհանգստությունը հասկանալի է. չնայած Ռուսաստանի կողմից բազմաթիվ զիջումներին և «թուրքերի հանդեպ քաղցրախոսությանը», Անկարան հաստատակամորեն մտադիր է «գործել Ուկրաինայի կողմից», և ոչ միայն Դոնբասում, այլև՝ Ղրիմի հարցում։ Ավելին, թուրքերը պատրաստվում են (կասկածում ենք՝ որ Երևանի աջակցությամբ…) Ռուսաստանին ամբողջությամբ «դուրս մղել» նույնիսկ թուրք-հայկական բանակցությունների «մոտակայքից»։ Հենց հունվարի 21-ին տեղեկություն է շրջանառվել (ավելին, դա բազմիցս կրկնվել է Թուրքիայի և «կովկաս-թաթարստանի» լրատվամիջոցների կողմից), որ «Անկարան անհրաժեշտություն չի տեսնում Թուրքիա-Հայաստան բանակցություններ վարել երրորդ երկրում, լրագրողներին հայտնել է թուրքական ԱԳՆ աղբյուրը»։ Դա «ՌԻԱ Նովոստի» գործակալության զեկույցից վերցրած ձևակերպումն է, և ընթերցողները կարող են հասկանալ, թե ինչ ձևով «անհրաժեշտություն չի տեսնում»-ը ձևակերպվել է Անկարայում և Բաքվում։ «Հայաստանի հետ բանակցությունների հաջորդ փուլի օրը կորոշեն երկու կողմերի հատուկ ներկայացուցիչները։ Մենք ցանկանում ենք, որ բանակցությունները տեղի ունենան Թուրքիայում և Հայաստանում։ Կարիք չկա դրանք անցկացնել երրորդ երկրում»,- ասել է աղբյուրը «ՌԻԱ Նովոստի» գործակալությանը։ Եկեք այս ձևակերպումը թարգմանենք սովորական լեզվով. «Ռուսաստան, դուրս արի Անդրկովկասից: Հայերը մեր ապրանքն են, Թուրքիայի սեփականությունը»։
ՌԴ ԱԳՆ կոչերն անիմաստ են, եթե դրանք ուղղված են Արևմուտքին և Թուրքիային։ Սա նրանց (Արևմուտքի և Թուրքիայի) երազանքն է 90-ականների սկզբից՝ ռուսներին հեռացնել ամբողջ Կովկասից։ Այս տողերի հեղինակը 1992-ի ամռանը կովկասյան թաթարների հետ բանակցությունների մասնակից է եղել Նախիջևանի մարզին մոտ գտնվող գոտում ռուսական սահմանապահ զորքերի կայազորներից մեկում, և նա շատ լավ հիշում է, թե ինչպես էին թուրքերն ու կովկասյան թաթարները ընկճված, երբ Հայաստանի ներկայացուցիչները նրանց ասացին, որ ռուսական սահմանապահ զորքերը կմնան Հայաստանի տարածքում։ Այդ բանակցություններում հայկական պատվիրակությունը գլխավորում էին Բագրատ Ասատրյանն ու Դավիթ Զադոյանը։ Իսկ թուրքերի կողմից գլխավորը Հեյդար Ալիևի ապօրինի որդի Աֆիյադդին Ջալիլովն էր, որին «ինչ-որ մեկը» սպանել է Բաքվում՝ 1994 թվականի սեպտեմբերին սեփական տան մուտքի մոտ։ Ցավոք, Զադոյանը մահացել է 2015 թվականի ապրիլի 6-ին։ Սակայն Ասատրյանը դեռ ողջ է, նա կարող է հաստատել իմ տեղեկությունը… Արևմուտքի այս երազանքի մասին ակնարկել է նաև ԱՄՆ պետդեպարտամենտի բարձրաստիճան պաշտոնյա ոմն Դեյվ Ֆիլիպսը, Մադլեն Օլբրայթի և Կոնդոլիզա Ռայսի գերակայության ժամանակ։ Դա տեղի է ունեցել Երևանում, Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի (ՌԱՀՀԿ, «Րաֆֆի Հովհաննիսյան կենտրոն») փորձագետների հետ նրա հանդիպման ժամանակ՝դեռևս 1999 թվականին: Պարոն Ֆիլիպսը «հատուկ ձևի» էր պարտադրում հայ փորձագետներին (ինչպես և այլ ամերիկացիները) Թուրքիայի «լավը լինելու գաղափարը»՝ Ռուսաստանի Դաշնության և Իրանի համեմատ…
Սերգեյ Շաքարյանց
