Չինաստանի և Իրանի գլխավոր հյուպատոսությունները
2022 թվականի հունվարի առաջին օրերը լիովին հաստատեցին շատ փորձագետների մտավախությունները, որ գալիս են դժվարին ժամանակներ, և այս տարին տարածաշրջանի համար չի դառնա «խաղաղության դարաշրջան», ինչպես խոստացել է արտատարածաշրջանային ուժերի դավաճան-խամաճիկը։ Եվ այն չի շրջանցի նաև Հայաստանին ու Արցախին։
Այս համապատկերին առաջարկում ենք հետևել երկու հայտարարության՝ մեկը Իրանից, մյուսը՝ Չինաստանից։ Եթե չինական հայտարարությունը առաջին հայացքից կապ չունի Հայաստանի և հայերի հետ, ապա Իրանի հայտարարությունը մեր մասին է։
Այս հայտարարությունները դիտարկենք ժամանակագրական հաջորդականությամբ։ Այսպիսով, դեկտեմբերի 29-ին Իրանի նախարարների կաբինետը թույլատրեց Չինաստանին գլխավոր հյուպատոսություն բացել հարավային նավահանգստային Բանդար-է-Աբաս քաղաքում, հաղորդում է Tasnim News-ը: Բանդար-է-Աբասը Իրանի ափամերձ Հորմոզգան նահանգի վարչական կենտրոնն է։ Իրանի նախարարների կաբինետը արտաքին գործերի նախարարության առաջարկով հավանություն է տվել այս քայլին։ Թույլտվությունը տրվել է փոխադարձ գործողությունների և համապատասխան կանոնների ու կանոնակարգերի պահպանման դեպքում: Եկեք դադար առենք: Չինաստանը ռազմաբազա է հիմնել Պակիստանում (ծովային): Չինաստանը փորձում է (կամ փորձում էր) ռազմական «ինչ-որ բան» ստեղծել ԱՄԷ-ի էմիրություններից մեկում, այսինքն՝ Պարսից ծոցում։ Այժմ ՉԺՀ-ի գլխավոր հյուպատոսությունը կստեղծվի Իրանում, բայց՝ նաև Պարսից ծոցում: Իր հերթին, Իրանը Հնդկաստանի հավատարմագրային կառավարմանն է հանձնել Հնդկական օվկիանոսի իր նորագույն նավահանգիստը՝ Չաբահարը…
Կարծում ենք, Չինաստանի և Իրանի թվարկված որոշումներում տրամաբանությունն ակնհայտ է։ Եվ այս տրամաբանությունը կանխորոշում է այն, որ թվարկված լուծումներն ունեն գլոբալ վերջնանպատակ։ Բայց անցնենք Իրանի երկրորդ որոշմանը: Նույն օրը՝ դեկտեմբերի 29-ին, ինչպես հաղորդում է IRNA պետական գործակալությունը, Իրանի կառավարությունը հավանություն է տվել Իրանի ԱԳՆ-ի առաջարկին՝ Կապան քաղաքում (ՀՀ Սյունիքի մարզ) բացել երկրի գլխավոր հյուպատոսություն։ Պարզ չէ՞, որ երկու գլխավոր հյուպատոսությունների բացումը` չինականը Բանդար-է-Աբասում և իրանականը՝ մեր Կապանում, «չին–իրանական միջանցքի» սխեման է, օրինակ, չին-իրանական «Պարսից ծոց-Սև ծով միջանցքի» հետ կապված։ Մենք պնդում ենք՝ անկախ ամեն ինչից, անկախ նրանից, թե ինչ և ինչպես են վերաբերվում Թուրքիան, Ռուսաստանը, Ալիևների կլանը և Երևանը, կամ ինչ են հայտարարում ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ը, Չինաստանն ու Իրանը այս «միջանցքների խաղում» շատ ավելի մեծ խաղադրույք արեցին: Եվ իզուր չէ, որ օրերս Պեկինը աշխարհին ներկայացրեց իր ծրագրերի ու հավակնությունների անուղղակի ապացույցները։ 2022 թվականի հունվարի 4-ին Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության սպառազինությունների վերահսկման վարչության տնօրեն Ֆու Կունգը (Ֆու Ցունը) հրապարակավ հայտարարեց, որ Չինաստանը դեռ չի պատրաստվում միանալ Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների միջև միջուկային զինաթափման պայմանագրին՝ քանի որ այն համարում է անբավարար։ Չինացի դիվանագետի խոսքով՝ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն պետք է իրավաբանորեն ձևակերպեն համաձայնագիրը ոչ թե իրենց զինանոցների կրճատման, այլ՝ նման զինատեսակների անդառնալի ոչնչացման մասին։ Պեկինը կմիանա ռուս-ամերիկյան բանակցություններին, եթե իրենց միջուկային զինանոցները կհասցվի ՉԺՀ-ի մակարդակին, ընդգծել է Ֆու Ցունը։ Սա միաժամանակյա վերջնագիր է՝ ուղղված թե՛ ԱՄՆ-ին, թե՛ Ռուսաստանին։ Իսկ Ֆու Ցունը, իր ճեպազրույցում, մեկնաբանելով Վաշինգտոնի «ճիչերն» ու սպառնալիքները, ասաց. «Անլուրջ է արբանյակային պատկերների հիման վրա Չինաստանի միջուկային ուժերի չափը հաշվարկելու փորձը»:
Ուշադրություն դարձնենք. բոլոր որոշումները (գլխավոր հյուպատոսությունների վերաբերյալ) և Ֆու Ցունի հայտարարությունները հաջորդել են այն բանից հետո, երբ Շանհայի Միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի ակադեմիական հարցերի խորհրդի նախագահ Յանգ Ցզեմյանը, որը շատ մտերիմ է Չինաստանի կոմկուսի Կենտրոնական կոմիտեի հետ, ասաց «The Paper» թերթին տված հարցազրույցում. «Չինաստանի և Ռուսաստանի միջև համապարփակ ռազմավարական գործընկերությունը նոր դարաշրջանում արտացոլված է ոչ միայն երկկողմ մակարդակով գործնական համագործակցության, այլև միջազգային հարաբերություններում հաղորդակցության և համակարգման մեջ… Չինաստանն ու Ռուսաստանը կանգնած են ուս ուսի, ինչպես ժայռը՝ բուռն ալեկոծության դեմ»։
Այս թեման անվերջ է ու անսպառ։ Մենք չենք դիմի բարոյախոսությունների և ափսոսանքների՝ կորցրած ժամանակի մասին։ Իհարկե՝ Հայաստանի իշխանությունների կողմից։ Եվս մեկ անգամ հիշեցնենք. միակ ժամանակաշրջանը, երբ Հայաստանը ճիշտ ուղու վրա էր միջազգային ասպարեզում, Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության և արտաքին քաղաքականությունում նրա իրանական ուղղվածության կուրսի ժամանակաշրջանն էր… Այս կուրսը մշակում էր ՀՀ նախագահի աշխատակազմին առընթեր Քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտը, որը մինչև 2010 թվականը ղեկավարում էր Ազգային անվտանգություն կուսակցության նախագահ Գառնիկ Իսագուլյանը. այժմ նա Հայաստանի թիվ մեկ քաղբանտարկյալն է…
Սերգեյ Շաքարյանց
