Իրանը «կարմիր գիծ» է գծել… Արցախո՞ւմ, այն էլ կովկասյան թաթարների՞ համար
Հայաստանի քաղաքացիներին, ինչպես նաև Արցախի Հանրապետության մնացորդի քաղաքացիներին հրավիրում ենք անդրադառնալ Իրանի արտաքին գործերի նախարար Մոհամադ Ջավադ Զարիֆի՝ խոշոր տարածաշրջանային դիվանագիտական շրջագայության շրջանակներում Երևանում արած հայտարարությանը: Հիշեցնենք մեր մայրաքաղաքում Զարիֆի հայտարարությունների երկու հիմնական կետերը. «Մեր «կարմիր գիծը» Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունն է, որը մենք հստակ ասել ենք»,- շեշտել է Իրանի նախարարը Հայաստանի արտգործնախարար Արա Այվազյանի հետ զրույցում: Երկրորդը. Զարիֆը խոսել է Հայաստանի և Իրանի միջև բարեկամությանը և համագործակցությանն աջակցելու անհրաժեշտության մասին: Եվ վերահաստատել է Թեհրանի հավատարմությունը Իրանի նախկին բոլոր ռազմավարական նախագծերին, որոնցում Թեհրանը այս կամ այն դերակատարությունն էր նախատեսում Հայաստանի տարածքի համար…
Պետք է հիշել նաև, որ Մոհամադ Ջավադ Զարիֆը Հայաստան էր այցելել «Ապշերոնյան խանություն» և Ռուսաստան կատարած ճանապարհորդություններից և բանակցություններից հետո: Պատերազմի ավարտից հետո տարածաշրջանում տիրող իրավիճակը դարձել է Իրանի ԱԳՆ ղեկավարի և «Ապշերոնյան խանության» ու Ռուսաստանի ղեկավարների քննարկման կարևոր թեմաներից մեկը: Դե, բարեկամության և համագործակցության հետ ամեն ինչ պարզ է: Իսկ «կարմիր գիծը» հետաքրքիր է: Հարցը դնում ենք կոշտ և սկզբունքային. ինչո՞ւ է Բաքվում և Մոսկվայում կայացած բանակցություններից հետո իրանցի նախարարը բավականին կոշտ խոսել «կարմիր գծի» մասին… և ո՞րն է «Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը»: Հայաստանի Հանրապետությա՞ն։ Նախկին Հայկական ԽՍՀ-ի՞։ Եթե այո, ապա ո՞ր նախկին Հայկական ԽՍՀ-ի մասին կարող էր խոսել Զարիֆը: Մինչև 1930 թվականը ԽՍՀՄ քարտեզներո՞վ, Խորհրդային Միության վերջին Սահմանադրության ընդունման տարվա դրությամբ ԽՍՀՄ քարտեզներո՞վ (1977թ.), թե ինչ-որ այլ քարտեզով: Ի վերջո, թուրք Կոկոլ Փաշինօղլին ամբողջ 12 տուն է հանձնել միայն Շուռնուխ գյուղից, որը երբևէ, ոչ մի տարում չի եղել նախկին «լայնորեն քայլող» Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի գյուղ: Եվ սա դեռ ամենը չէ. հանձնել է տներ Որոտան գյուղում: Երկու գյուղերն էլ՝ Իրանին սահմանակից Սյունիքի մարզն են: Իսկ հանձնվում են տարածքներ, ըստ վերջին հաղորդագրությունների (որոնք հարկավոր է մանրակրկիտ ստուգել…) և Տաուշի, և Գեղարքունիքի մարզերում… Իսկ XX դարի երեսնականների քարտեզներում Հայաստանը կապված է Արցախին հենց այդ նույն «Լաչինի միջանցքով»: Այսպիսով, նախկին Հայկական ԽՍՀ-ի ո՞ր քարտեզի համար էր աշխատում պարոն Զարիֆը Երևանում։ Թե՞ նա նկատի ուներ հենց Հայաստանի Հանրապետությունը: Այս հարցերը, իհարկե, ավելի լավ կլինի ուղղել Իրանին: Եվ այս տողերի հեղինակը կփորձի Երևանում Իրանի դեսպանատան ներկայացուցիչներից պարզել, երբ նման հնարավորություն կընձեռնվի:
Բայց անսպասելիորեն մենք նկատել ենք ռուսական «Ռեպորտյոր» ինտերնետային ռեսուրսի 2021 թվականի հունվարի 28-ի հրապարակումը, որում անհայտ հեղինակն առաջարկում էր Զարիֆի «կարմիր գծի» խոսքերի մեկնաբանության տարօրինակ տարբերակ: Այս հեղինակը բացատրության իր տարբերակն է տվել անմիջապես վերնագրում. «Ղարաբաղում [Արցախում] Իրանը «կարմիր գիծ է գծել» Ադրբեջանի համար»: Եվ ահա նրա վերջին «հարվածը» թուրքերին և կովկասյան թաթարներին. «Փաստորեն, չճանաչված հանրապետությունում «կարմիր գիծը» Թեհրանը գծել է հենց Բաքվի համար»: Դեռ չենք կարող ասել, թե որքանով է իրականությանը համապատասխանում Զարիֆի արտահայտության բացատրության այս տարբերակը: Բայց եթե այս հրապարակման հեղինակը զբաղվում էր Բաքվում, Մոսկվայում և Երևանում Զարիֆի բանակցությունների որոշակի գաղտնի բովանդակության վերաբերյալ «տեղեկատվության արտահոսքով», ապա կա նաև այդպիսի վարկած՝ Արցախի տարածքը, որտեղ պահպանվել է Ստեփանակերտի իրավասությունը և որտեղ տեղակայված են դեսանտայիններ Ռուսաստանից, Իրանի կողմից… ճանաչվում է Հայաստան։
Եկեք համաձայնենք. ԽՍՀՄ լուծարումից 30 տարի անց հիմարություն է (ցանկացած կողմից) խոսել «տարածքային ամբողջականության» մասին, և նույնիսկ «ԽՍՀՄ սահմաններում», եթե ցանկացած նորմալ մարդ (մանավանդ՝ իրավաբաններ) գիտի, որ Խորհրդային Միության հանրապետությունների սահմանները ոչ թե ՊԵՏԱԿԱՆ էին, այլ վարչատարածքային, և ոչ մի «պետականություն» չկար ոչ միայն ՀԽՍՀ-ում կամ Ազ.ԽՍՀ-ում, այլ նույնիսկ ՄԱԿ-ում ներկայացված նախկին Ուկրաինական ԽՍՀ-ում և Բելառուսական ԽՍՀ-ում: Որևէ դելիմիտացում և դեմարկացում (այսինքն՝ վարչատարածքային բաժանման վերափոխում պետական սահմանների) համարյա ոչ մի տեղ չի իրականացվել՝ ոչ 1991 թ. (երբ լուծարվեց ԽՍՀՄ-ը), ոչ առավելևս այն շրջաններում, որտեղ ընթանում էին տարբեր տեսակի զինված միջէթնիկական կամ քաղաքացիական բախումներ: Ուրեմն, Հայաստանի կոնկրետ ո՞ր քարտեզի համար է ելույթ ունեցել և պաշտպանել իրանցի նախարար Զարիֆը Երևանում:
Սերգեյ Շաքարյանց
