Էրդողանի ծրագիրը կարո՞ղ է փրկել լիրան

Լիրայով ավանդները պաշտպանելու նախագահ Թայիփ Էրդողանի ծրագիրը, հնարավոր է, հետ է մղել թուրքական արժույթը անդունդի եզրից և շունչ քաշելու որոշ ժամանակ է տվել, սակայն պարտքի կուտակման ռիսկերը և առանց այն էլ բարձր ինֆլյացիան խթանելու ռիսկերը մեծ են թվում, հաղորդում է Reuters-ը:

Էրդողանի խոստման մեջ առանցքային տեղ ունի հարկերի բացակայության արդյունավետ երաշխիքը՝ գանձապետարանի աջակցությամբ թուրքերը կշահեն իրենց ավանդների տոկոսադրույքների և փոխարժեքի ցանկացած անբարենպաստ փոփոխության տարբերությունից՝ խրախուսելով ավանդատուներին դոլար վաճառել և լիրա գնել։

Սակայն վերլուծաբաններն ու բանկիրները մտահոգված են, որ երեքշաբթի լիրայի արագ աճը կտապալվի և կվերադառնա ի շրջանս յուր՝ Էրդողանի թուրքական կառավարությանը շփոթության մեջ թողնելով, քանի որ ապագա կորուստները ծածկվում են հիմնվելով փոխարժեքի վրա:

Էրդողանն իր հայտարարությունն արել է ընդամենը մի քանի ժամ անց այն բանից, երբ երկուշաբթի օրը պատմության մեջ առաջին անգամ լիրայի փոխարժեքը մեկ դոլարի դիմաց իջել է մինչև 18-ի:

Պաշտոնական տվյալները ցույց են տալիս, որ հասարակ թուրքերի ժամկետային ավանդները դեկտեմբերի 10-ի դրությամբ կազմել են մոտ 1,2 տրլն լիրա (92,5 մլրդ դոլար)։

Մարմարայի համալսարանի տնտեսագետ Հուրսիտ Գունեշի գնահատմամբ՝ եթե նոր միջոցները ընդգրկեին բոլորին, և եթե փոխարժեքը բարձրանար 20%-ով ավելի արագ, քան Թուրքիայի կենտրոնական բանկի ավանդի տոկոսադրույքը, ապա դա թուրքական բյուջեի համար կկազմեր 240 միլիարդ լիրա:

Այն դեպքում, երբ այսպիսի հարցերը՝ ինչպես և երբ գանձապետարանը կվճարի և ինչպես հաշվի առնել հարկային արտոնությունները, մնում են անպատասխան, ավանդատուների համար նոր քաղաքականությունը ապահովել է էրոզիայից շատ անհրաժեշտ պաշտպանություն:

Բանկիրները հայտնել են, որ իրենք միայն երկուշաբթի գիշերն են փոխարկել մինչև 1,5 միլիարդ դոլարի խնայողությունները, ինչը հանգեցրել է լիրայի երբևէ ամենամեծ աճին անկայուն սակարկումներում:

«Եթե դուք ակնկալում եք, որ փոխարժեքը կկրկնապատկվի, ինչը տեղի է ունեցել (վերջին երկու ամսվա ընթացքում), ապա լիրայով ավանդների եկամտաբերությունը ձեզ համար կկազմի 100%, – ասել է Անկարայի Բիլքենթ համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետի ղեկավար Ռեֆեթ Գուրքայնակը: -Սակայն դա կարող է վտանգավոր հետևանքներ ունենալ»,- հավելել է նա:

Թուրքական բանկերն արդեն ավանդների համար վճարում են 16-18% և դժվար թե ավելին առաջարկեն, հաշվի առնելով, որ քաղաքականությամբ տոկոսադրույքը 14% է՝ դրամավարկային քաղաքականության մեղմացման ագրեսիվ և անսովոր ցիկլից հետո:

Էրդողանի ճնշման ներքո Թուրքիայի կենտրոնական բանկը սեպտեմբերից իջեցրել է տոկոսադրույքները 500 բազիսային կետով՝ առաջացնելով լիրայի վատթարագույն ճգնաժամը վերջին երկու տասնամյակում:

Անցյալ ամիս տարեկան ինֆլյացիան գերազանցել է 21%-ը, և ակնկալվում է, որ հաջորդ տարի կաճի մինչև 30%՝ հիմնականում պայմանավորված արժույթի անկմամբ, որը խթանում է ներմուծման գները: Սննդամթերքի և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքների գները բարձրանում են, ինչը դժգոհություն է առաջացնում տնային տնտեսությունների շրջանում և իջեցնում է Էրդողանի վարկանիշը։

Սոցիոլոգներից մեկն ասել է, որ նոր քաղաքականությունը՝ կարճաժամկետ ձեռքբերումներով և հնարավոր երկարաժամկետ խնդիրներով, ազդարարաում է, որ Էրդողանը կարող է գնալ արտահերթ ընտրությունների:

«Ես ակնկալում եմ արտահերթ ընտրություններ։ Այն, ինչ մինչ այժմ արվել է տնտեսության մեջ, դա ընտրական ռազմավարություն է»,- ասել է MetroPoll-ի նախագահ Օզեր Սենկարը:

Արժույթի հետագա ցանկացած արժեզրկում տեսականորեն կարող է նշանակել գանձապետարանի կողմից պարտքային նոր պարտավորությունների անսահմանափակ թողարկում: Այնուհետև կառավարությունը կարող է դիմել կենտրոնական բանկին՝ դա դրամայնացնելու համար՝ ստեղծելով ինֆլյացիայի նոր ալիք, ասում են բանկիրներն ու վերլուծաբանները:

«Լիրայի համար անվճար ճաշ գոյություն չունի: Աջակցության արժեքը, ի վերջո, հասնում է կորպորացիաներին՝ ավելի բարձր փոխառության ծախսերի կամ ավելի բարձր հարկերի տեսքով», – ասել Tellimer-ի ընկերության բաժնետոմսերի շուկայի հետազոտությունների բաժնի ղեկավար Հասնեյն Մալիկը՝ Դուբայից։

Թեև կառավարությունում խնդրին ծանոթ աղբյուրը խոստովանել է, որ բյուջետային բեռը և ինֆլյացիան կարող են աճել, նա կարծում է, որ «կարելի է դա հաղթահարել»: «Բոլոր հայտարարված լուծումները ներառում են ռիսկերի նվազեցման միջոցառումներ»։

Նախագահի խորհրդական և կառավարության տնտեսական քաղաքականության հանձնաժողովի անդամ Ջեմիլ Էրթեմը Reuters-ին ասել է, որ ավանդների երաշխիքը «պատմական փոփոխություն» է, որը վերացնում է գնաճից պաշտպանվելու համար դոլարի պահանջարկը:

Բայց մի բարձրաստիճան բանկիր ասել է, որ նոր քաղաքականությունը լավ կաշխատի միայն այն դեպքում, եթե տնտեսությունը պահպանի ընթացիկ հաշվի հավելուրդը, և կառավարությունը դեռ պետք է որոշ մանրամասներ բացատրի:

Նախատեսվում է, որ այս տարի Թուրքիայի բյուջեի դեֆիցիտը կկազմի ՀՆԱ-ի մոտ 3,5%-ը՝ տարեսկզբի 1,5%-ի դիմաց: «Ինչպես և երբ գանձապետարանը կվճարի տարբերությունը: Երեք ամիսը մեկ կվճարի՞, թե վեց ամիսը մեկ»,- ասել է բանկիրը: