Ո՞վ և ինչպե՞ս է զսպելու թուրք ֆյուրեր Էրդողանին
Վերջերս Հայաստանի քաղաքացիներին տեղեկացրել ենք, որ Թուրքիան իրեն աշխարհաքաղաքական փակուղում է զգում, չնայած այն հանգամանքին, որ բենազավթել է Արցախը և այժմ սկսել է իր ռազմական ներկայությունն ուժեղացնել Սիրիայում և Իրաքում։ Բացատրել ենք նաև, թե ինչու են թուրքերը փակուղում։ Այն, որ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը թեև հայտարարել է, որ Ամերիկան Անկարայի հետ ռազմական համագործակցության կարիք ունի, այնուամենայնիվ, «անհանգստացած» է թուրքական բանակում ռուսական Ս-400 հակաօդային պաշտպանության համակարգերով և միանշանակ համաձայնություն չի տվել F-35 մարտական ինքնաթիռների մատակարարմանը Թուրքիային, ինչը նշանակում է, որ Անկարան «երկկողմանի» փակուղում է։ Այնուամենայնիվ, թուրքերը շարունակում են հիստերիա հրահրել իրենց արտաքին սահմանների և հարևան երկրների շուրջ։
Թուրքական բանակը շարունակում է պատրաստվել Սիրիայում երկու գործողության, հոկտեմբերի 29-ին «ՌԻԱ Նովոստիին» հայտնել է սիրիական «ընդդիմության» աղբյուրը։ «Անկարայի հրամանով զինված կազմավորումները բերվել են լիակատար պատրաստության»,- ասել է աղբյուրը։ Նա պարզաբանել է, որ թուրքական զինուժը և «պրոքսիների» ստորաբաժանումները բաժանվել են՝ աշխատելու մի քանի ուղղություններով Իդլիբ նահանգում, Մաարի և Աազազ (Հյուսիսային Հալեպ) քաղաքների տարածքում գտնվող որոշ բնակավայրերում՝ Մինիգ ռազմական օդանավակայանի մոտակայքում, Մանբիջ քաղաքում, ինչպես նաև Էլ-Կամիշլիի և Էլ Հասեկեի սահմաններին։ Աղբյուրի տվյալների համաձայն՝ Թուրքիայի կողմից գլխավորած խմբավորումները պատրաստվում են միաժամանակ երկու գործողության՝ Իդլիբի հյուսիս-արևմուտքում՝ այնտեղ տեղակայված զինված կազմավորումներին աջակցելու և Սիրիայի հյուսիս-արևելքում՝ «Սիրիայի դեմոկրատական ուժերի» դեմ։ Դա, ըստ էության, SDF ամերիկամետ խմբավորման դեմ է, որտեղ գլխավոր դերը խաղում են YPG-ի քրդերը։ Հարցին, թե երբ է սպասվում արշավի մեկնարկը, զրուցակիցը բացատրել է, որ դա կարող է լինել ցանկացած պահի, անսպասելի. «Ամենայն հավանականությամբ, ԱՄՆ նախագահի հետ Թուրքիայի նախագահի հանդիպումից հետո»,- հավելել է նա։ Մի փոքր պարզաբանում. բանն այն է, որ Թուրքիայի ղեկավարն ասել է, որ ծրագրում է Գլազգոյում իր ամերիկացի գործընկերոջ հետ քննարկել F-35 կործանիչների համար ԱՄՆ-ի 1,4 միլիարդ դոլարի պարտքի մարման հարցը, որը նրանք հրաժարվել են մատակարարել Անկարային՝ Մոսկվայի հետ Ս-400-ի գործարքի պատճառով։ Սպիտակ տունը չի հաստատել առաջիկա հանդիպման մասին տեղեկությունները։ Էրդողանը անցյալում էլ չէր բացառում նոր ռազմական արշավը Սիրիայի դեմ՝ վկայակոչելով թուրք զինվորների վրա քրդերի հարձակումների հաճախացումը։ Երկրի խորհրդարանը հավանություն է տվել Սիրիայում և Իրաքում իրականացվող ռազմական գործողության երկարաձգմանը 2 տարով։ Սակայն նոյեմբերի 1-ին հայտնի դարձավ, որ Թուրքիայի նախագահը դեմարշ է արել և հրաժարվել է գնալ Գլազգո՝ կլիմայական գագաթնաժողովին մասնակցելու, և նույն օրը Թուրքիան անօդաչու թռչող սարքեր է կիրառել Սիրիայի խաղաղ բնակչության դեմ…
Ռուս փորձագետ, IMEMO RAN-ի միջազգային անվտանգության կենտրոնի առաջատար գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու Ստանիսլավ Իվանովը փորձել է բացատրել, թե ինչ է որոշել անել Էրդողանը։ Նրա կարծիքով՝ Թուրքիայում շարունակվող ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի և սոցիալական լարվածության աճի համատեքստում Էրդողանը փորձում է ընտրողների շրջանում պահպանել իր և իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (AKP) ոչ բարձր վարկանիշը ագրեսիվ արտաքին քաղաքական հայտարարությունների և գործողությունների միջոցով։ Իշխանությունը կորցնելուց վախենալով՝ Էրդողանը կարող է ժամանակից շուտ նախաձեռնել խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ՝ արդեն 2022-ին (2023-ի փոխարեն)։ Ինչպես գիտեք, 2021 թվականի սեպտեմբերի վերջին Սոչի կատարած այցի նախօրեին Թուրքիայի ղեկավարը ՄԱԿ-ի ամբիոնից հայտարարել է, որ չի ճանաչում Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին, շարունակել է Իվանովը։ Այնուհետև Էրդողանը սպառնացել է երկրից վտարել արևմտյան երկրների դեսպաններին։ Ու թեև, ինչպես և սպասվում էր, այս հայտարարություններին ավելի սուր ոչինչ չի հետևել, Էրդողանի խոսքերը մեծ գոհունակությամբ են ընդունվել թուրք ազգայնականների և իսլամիստների շրջանակներում։ Նույն համատեքստում պետք է դիտարկել նաև թուրք զինվորականների և նրանց «պրոքսիների» ակտիվացումը սիրիական ուղղությամբ։ Իսկ այնուհետև փորձագետ Իվանովը հաստատել է այն, ինչ իրանցի դիվանագետները բազմիցս ասել են այս տողերի հեղինակին. «Էրդողանին հերթական անգամ հաջողվել է համոզել իր ռուս գործընկերներին զսպել սիրիական կառավարական ուժերի և իրանցի վարձկանների հարձակումը Իդլիբ նահանգում հրադադարի գծում: Իբր այս տարածքում ռազմական գործողությունների սրումը կարող է հանգեցնել նոր հումանիտար աղետի և մեծ թվով փախստականների արտագաղթի Թուրքիա, ինչը անցանկալի կլիներ Ռուսաստանի և ողջ համաշխարհային հանրության համար»: Կարծում ենք՝ ընթերցողները նկատեցին, թե ինչ ուղղություն ունի (Սիրիայի և Իրանի գնահատականներում) փորձագետ Իվանովը։ Ցավոք, Կրեմլում այժմ գերիշխում են հակաիրանական տրամադրությունները, եթե Մոսկվայում Թուրքիայի կողմնակիցները Սիրիայի օրինական կառավարության կողմից հրավիրված իրանցի ռազմական խորհրդատուներին հրապարակավ անվանում են «իրանական վարձկաններ»…
Բայց շարունակենք. Իվանովը պնդում է, որ Էրդողանի հերթական դավադիր համաձայնության արդյունքում տասնյակ հազարավոր թուրքամետ ահաբեկիչներ դեռ վերահսկում են այս գոտին և Հալեպի (Աֆրին) ու Հասեքե նահանգների որոշ տարածքներ։ Այնտեղ են նաև օկուպացիոն թուրքական զորքերը, ստեղծվել են Դամասկոսի այլընտրանքային իշխանություններ։ Կարծես թե Սիրիայի հյուսիսարևմտյան Իդլիբ նահանգի և հարակից տարածքների շուրջ իրավիճակը կրկին անորոշ ժամանակով սառեցվել է, ասել է Իվանովը։ Իդլիբի ուղղությամբ ձեռքերն արձակելով՝ Էրդողանը կրկին ջրի երես հանեց քրդական սպառնալիքը։ Իբր, սիրիացի քրդերը վտանգ են ներկայացնում Անկարայի համար՝ ստեղծելով իրենց ազգային «Ռոժավա» ինքնավարությունը, որը կարող է ցատկահարթակ դառնալ տարածաշրջանում և հենց Թուրքիայում քրդական ազգային-ազատագրական շարժման համար։ Հետագայում, սակայն, փորձագետ Իվանովը պաշտպանում է սիրիացի քրդերին, այսինքն՝ նա բացարձակապես «մերկացնում է իրեն» և ապացուցում, որ ինքն ընդամենը «օտարերկրյա գործակալ» է Ռուսաստանի Դաշնությունում՝ գովազդելով ԱՄՆ քաղաքականությունը Սիրիայում։ Նա Էրդողանին մեղադրել է այն բանում, որ «ահաբեկչության դեմ պայքարի» (այսինքն՝ քրդերի դեմ) պատրվակով Թուրքիայի նախագահը մի քանի պատժիչ ռազմագործողություններ է իրականացրել Սիրիայի հյուսիսում, որոնց արդյունքում հարյուրավոր զինյալներ և խաղաղ բնակիչներ են զոհվել։ Տասնյակ հազարավոր քուրդ ընտանիքներ ստիպված են եղել լքել իրենց տները և ապաստան փնտրել Սիրիայի և Իրաքի այլ շրջաններում: Քրդերի փոխարեն բնակեցնում են թուրքամետ արաբներին ու թուրքամաններին Թուրքիայի և Սիրիայի այլ շրջանների փախստականների ճամբարներից։
Հոկտեմբերի 31-ին Սիրիայի ԱԳՆ պաշտոնական աղբյուրը հայտարարել է, որ թուրքական կառավարությունը դարձել է «ուղղակի սպառնալիք տարածաշրջանում և ամբողջ աշխարհում խաղաղության և անվտանգության համար», իսկ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի անգործությունը Սիրիայի տարածքների օկուպացումը շարունակելու հնարավորության վստահություն է ներշնչել Թուրքիայի նախագահին և հաստատել է փորձագետ Իվանովի խոսքերը իրավիճակի ժողովրդագրական փոփոխության մասին. «Այս ամենը հանգեցրել է ժողովրդագրական փոփոխությունների և «թուրքացման», ինչպես նաև աջակցել զինված ահաբեկչական խմբավորումներին, որոնք բացահայտվել էին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի կողմից որպես ահաբեկչական միավորումներ»։ Թուրքերի կողմից ստեղծված սիրիական ընդդիմության և իսլամիստների ջոկատները փորձում են ընդլայնել Սիրիայի հյուսիսում իրենց գրաված պլացդարմները՝ թուրքական զինված ուժերի կրակային աջակցությամբ։ Էրդողանը պնդում է, որ այդ տարածքները երբեք չեն անցնի ալ-Ասադի վերահսկողության տակ և կդառնան նոր Սիրիայի ֆորպոստ։ Վերջին շրջանում նկատվում է անօդաչու սարքերի թռիչքների աճ, թուրքամետ ահաբեկիչների, հատուկ նշանակության ուժերի և թուրքական զրահատեխնիկայի ինտենսիվ տեղափոխում Սիրիայի հյուսիսում գտնվող քրդական տարածքների սահմաններ։ Հոկտեմբերի 15-ին Էրդողանը հայտարարել է, որ Անկարայի համբերության բաժակը լցվել է, և հայտարարել քրդական ստորաբաժանումների դեմ էլ ավելի վճռական պայքարելու մտադրության մասին։ Նրա խոսքով՝ նման պայքարը «որակապես նոր մակարդակի կհասնի»։ Թուրքական ԶԼՄ-ներում հայտարարված ծրագրված հարձակման հավանական թիրախների թվում են Հյուսիսային Սիրիայի խոշոր քաղաքները՝ Մանբիջը, Թել Թամարը, Թել Աբյադը, Այն Իսա և Թել Ռիֆաաթը։ Որպես «թնդանոթային միս», առաջ են գնալու սիրիացիների ահաբեկչական գրոհայինների ստորաբաժանումները, նրանք են կրելու նաև հիմնական կորուստները։ Թուրքերը, ինչպես միշտ, գործելու են երկրորդ գծում, հարձակվողներին աջակցելու են տանկերի ու հրետանու կրակով, ավիացիայի հրթիռային ու ռմբային հարվածներով՝ անտեսելով ռուսների և խնայելով սեփական ուժերը։ Էրդողանը մտադիր է ոչ միայն բուֆերային գոտի ստեղծել թուրք-սիրիական սահմանի ողջ երկայնքով, այլև ցանկանում է այնտեղ վերաբնակեցնել մոտ 4 միլիոն սիրիացի փախստականների, որոնք ապրում են Թուրքիայի վրանային ճամբարներում։ Դա, ըստ նրա ծրագրի, պետք է թուլացնի երկրի ընդհանուր ծանր իրավիճակը, բարձրացնի անձամբ Էրդողանի և իշխող AKP-ի հեղինակությունն ու ժողովրդականությունը։
Սերգեյ Շաքարյանց
