Արցախյան պատերազմի ժամանակ երկուստեք կորուստները շատ ավելի մեծ են, քան պաշտոնական թվերը․ «The Economist»

Օրերս մենք գրել էինք, որ օտարերկրյա փորձագետները դեռ փորձում են հասկանալ, թե ինչպիսին էր 2020 թվականի պատերազմը, որը փոքրիկ Արցախի դեմ սկսեցին երկու ֆաշիստական ​​երկրներ՝ Թուրքիան և «կովկասի-թաթարստանը»: Դա հետաքրքրում է թե Արևելքի, թե Արևմուտքի փորձագետներին: Անգլիական ազդեցիկ «The Economist» վերլուծական ամսագիրը նույնպես անդրադարձել է այս թեմային, սակայն բրիտանացիներին հետաքրքրում է այն, որ թե՛ Բաքուն, թե՛ Երևանը միտումնավոր թերագնահատել են և իջեցրել զոհերի թիվը:

Այս ամսագիրը գրում է, որ անցած տարվա դեկտեմբերին Ադրբեջանում (իմա՝ «կովկասի-թաթարստան»): Մահացածների թիվը 3 անգամ գերազանցում էր ձմռան առաջին ամսվա երկրում մահացության միջին ցուցանիշը: Պիկը համընկավ կորոնավիրուսի նոր բռնկմանը և Արցախյան երկրորդ պատերազմի ավարտին: Թվերը ցույց են տալիս, որ «կովկասի-թաթարստանը» կարող էր 4 անգամ ավելի շատ մարդ կորցնել Արցախի պատերազմի պատճառով, քան պաշտոնապես հայտարարված էր: Նման իրավիճակ է նաև Հայաստանում, ասում են բրիտանացիները: Բայց առայժմ՝ եկեք զբաղվենք կովկասյան թաթարների ստերով: 2020 թ. հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին «կովկասի-թաթարստանում» գրանցվեց մահացության անսպասելի բարձր մակարդակ: Հոկտեմբերին այն գերազանցել է ամսական միջինը 29%, նոյեմբերին` 83%, դեկտեմբերին` 203%, իսկ հունվարին` 51%-ով: Մենք կավելացնենք. ընդհանրապես, «The Economist» ամսագիրը հետևում է աշխարհի երկրներում «գերագնահատված» ու «չափազանցված» մահացությանը: Նախորդ տարիների միջին մակարդակը համեմատվում է 2020 և 2021 թվականների պաշտոնական տվյալների հետ՝ գնահատելու, թե ինչպես է կորոնավիրուսի նոր ալիքից մահացության իրական մակարդակը ավելի բարձր, քան հայտարարում են աշխարհի երկրների իշխանությունները: «The Economist»-ը նշում է, որ տեղեկատվությունը վերցված է «Human Mortality Database» և «World Mortality Dataset» տվյալների շտեմարանից:

Դատելով անգլիական ամսագրի տվյալներից՝ «կովկասի-թաթարստանից» բացի, մահացության նման աննորմալ բռնկումներ գրանցվել են միայն Հարավային Ամերիկայի մի քանի երկրներում՝ Բոլիվիայում, Էկվադորում և Պերուում: «Կովկասի-թաթարստանում» մահացության աճը 2020 թվականի վերջին և 2021 թվականի սկզբին պայմանավորված էր երկրում կորոնավիրուսի առաջին լուրջ բռնկմամբ: Ըստ «Coronavirus Monitor»-ի՝ մեր ֆաշիստ հարևանների մոտ Covid -19 դեպքերի թիվը հասել է օրական 4.45 հազարի՝ 30 անգամ ավելի, քան նախկինում գրանցվածը: Կորոնավիրուսից մահացության պաշտոնական մակարդակը, օրինակ՝ դեկտեմբերին կազմել է 1,249 մարդ, իսկ ամսական միջին աճը գերազանցել է 9,6 հազար մարդը` տատանվելով 4,7 հազարից մինչև 14,5 հազար: Նման տվյալները կարող են ցույց տալ, որ Արցախյան երկրորդ պատերազմը կարող է լինել մահացության աճի ուղղակի և անուղղակի պատճառ, որը տևեց սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 10-ը, ընդգծում են անգլիացի փորձագետները: Մի կողմից՝ բանակը կորուստներ ունեցավ: Մյուս կողմից, բանակում մարդկանց կենտրոնացումը և զինծառայողների զանգվածային վերադարձը տուն չեն կարող չհանգեցնել նոր կորոնավիրուսով հիվանդացության և, համապատասխանաբար, մահացության աճի:

«The Economist»-ը գրում է. բայց Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել է, որ ռազմական գործողությունների ընթացքում զոհվել է ընդամենը 2.89 հազար մարդ, ևս 19-ը համարվում են անհետ կորած: Միևնույն ժամանակ, հոկտեմբեր-հունվար ամիսներին երկրում մահացությունների թիվը գրեթե 15 հազար մարդով գերազանցում է մահացության միջին մակարդակը՝ կորոնավիրուսից պաշտոնապես մահացածների թվին զուգահեռ: Այսինքն, անգլիացիներն առաջ են քաշել մի ենթադրություն. այդ երկում պատերազմից իրական կորուստների թիվը կարող է 4-5 անգամ ավելի մեծ լինել, քան պաշտոնական Բաքուն էր խոստովանել: Մենք բրիտանացիների այս եզրակացությանը կավելացնենք․ 2021 թվականի հունիսի 3-ին, այսինքն՝ Արցախի Հանրապետության դեմ պատերազմի բռնկումից 9 ամիս անց, թուրքական պետական ​​TRT հեռուստաալիքը զեկույց հրապարակեց, որ Թուրքիան նվերներ է ուղարկել իր եղբոր «նահատակների», այսինքն՝ 2020 թվականի աշնանը մարտերում սատկած շնագայլերի երեխաներին: Ըստ զեկույցի, «44-օրյա պատերազմում զոհված 6 հազար ադրբեջանցի զինծառայողների ընտանիքներ նվերներ կստանան»: Այսպիսով, ամռանը Անկարան ընդունեց, որ պատերազմում ոչնչացվել է առնվազն 6 հազար կովկասյան թաթարներ: Իսկ «Հայրենիքի զինանոց» («Арсенал Отечества») ռուսական ամսագրի խմբագիր Ալեքսեյ Լեոնկովը ամռանը գրել էր, որ հրադադարի ռեժիմի հաստատումից 2-3 օր առաջ կովկասյան թաթարների կորուստները կազմում էին 7500 զինվոր և սպա: Միևնույն ժամանակ, առանձին տող Արցախում սպանված ահաբեկիչների մասին, որոնց Թուրքիան բերել է Անդրկովկաս. տարբեր ամիսներին գրվել էր, որ 2020 թ. միայն 850 ահաբեկչի դիակ է թաղվել միայն Սիրիայում: Բայց հուլիսի սկզբին Արևմուտքում արդեն գրել էին, որ Բաքուն գրեթե 22 հազար զոհ ունի, ևս 600 դիակ ուղարկվել է անմիջապես Թուրքիա: Այսինքն՝ նրանք վարձկաններ էին Թուրքիայից: Ընդհանուր առմամբ, մեր դժբախտ զինվորները, սպաները, կամավորները սատկացրեցին ավելի քան 23 հազար թուրք:

Վերջապես, այն մասին, թե ինչ է գրում «The Economist»-ը երևանյան լուրերի մասին: Մահացությունների նման իրավիճակ է եղել հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին նաև Հայաստանում: Այդ շրջանում եղավ նաև կորոնավիրուսի առաջին լուրջ բռնկումը, և, օրինակ, նոյեմբերին մահացությունների թիվը գերազանցեց միջին մակարդակը, իսկ կորոնավիրուսից պաշտոնապես մահացածների թիվը ավելացավ 2 անգամ` 6 հազար և 3 հազար: Իսկ երեք ամսվա տարբերությունը կազմել է 5,7 հազար մարդ: Սա 1,5 անգամ ավելին է, քան 2021 թ. օգոստոսին Ն. Փաշինյանի հայտարարած Արցախյան երկրորդ պատերազմում զոհվածների վերաբերյալ վերջնական տվյալները. նա պնդում է, որ 44-օրյա պատերազմում 3,77 հազար զինծառայող է զողվել, ևս 243-ը անհետ կորել են:

Իհարկե, և՛ Բաքուն, և՛ Երևանը կարող են ընդհանրապես չարձագանքել «The Economist» ամսագրի տվյալներին, կամ նրանք կարող են հայտարարել, որ «կովկաս-թաթարստանում» և Հայաստանում մահացության մակարդակն աճել է միայն «Covid-19»-ի պատճառով: Անգլիացի փորձագետները շատ կծիծաղեն, եթե Բաքուն և Երևանը սկսեն աղետալի մահացությունը 2020 թվականի հոկտեմբեր -դեկտեմբեր ամիսներին հիմնավորել «կորոնավիրուսով»… Այսպիսով, աշխարհը գիտի, որ Բաքուն և Երևանը ստում են, ուստի ոչ ոք իրավունք չունի վստահել դրանց ցանկացած ոլորտում:

Սերգեյ Շաքարյանց