Օվերտոնի պատուհան կամ Հակիրճ՝ Հայաստանի իշխանությունների կողմից վարվող քաղաքականության մասին

ԱԺ նախկին պատգամավոր Արման Աբովյանը գրել է.

«Օվերտոնի պատուհան (ինչպես նաև դիսկուրսի պատուհան), հասարակական բարոյականության տեսանկյունից հրապարակային արտահայտություններում կարծիքների թույլատրելի շրջանակի առկայության հայեցակարգ։

Հայեցակարգն օգտագործվում է քաղաքագետների, քաղաքական վերլուծաբանների, պատմաբանների, մշակութաբանների և այլնի կողմից ամբողջ աշխարհում։

Հայեցակարգի անվանումը մտահղացվել է որպես նրա հեղինակի՝ ամերիկացի իրավաբան և հասարակական գործիչ Ջոզեֆ Օվերտոնի հիշատակը։

Չնայած տերմինի լայնորեն տարածմանը, հաճախ սխալ մեկնաբանելի է, հայեցակարգը ինքնին մնում է խելացի կառուցվածք, քանի որևէ հետազոտություններ կամ փորձարկումներ չկան, որոնք թույլ կտան այն համադրել իրականության հետ:

Օվերտոնը կարծում էր, որ քաղաքական դիսկուրսի առանցքը ազատության մեծ կամ փոքր աստիճանն է, որը նա կապում էր պետության կողմից հասարակական ինստիտուտների կանոնակարգման աստիճանի հետ։ Ըստ Օվերտոնի մոդելի՝ ժամանակի յուրաքանչյուր պահին որոշ գաղափարներ կազմում են գործող նորմ՝ կազմելով ելակետ, իսկ մնացած գաղափարները կարող են կամ մտնել թույլատրելի միջակայք, կամ՝ ոչ։

Ավելի ուշ ամերիկացի նեոկոնսերվատոր Ջոշուա Տրևինյոն գաղափարների թույլատրելիությունը գնահատելու համար առաջարկել է հետևյալ սանդղակը․

Անհավատալի

Արմատական

Ընդունելի

Ողջամիտ

Ստանդարտ

Գործող նորմ

Չեզոք քաղաքական դիսկուրսի պատուհանի սահմաններ Տրևինյոն առաջարկում էր համարել ընդունելի գաղափարների շարքը։ Արտահայտություններ, որոնք գտնվում են դիսկուրսի պատուհանի սահմաններում, կարելի է համարել քաղաքականապես անվտանգ, ռիսկային հանրային քաղաքականության համար, որը ցանկանում է պահպանել կանխատեսելիության և քաղաքական կարիերան շարունակելու հուսալիության իմիջը։ Նույն գաղափարների աջակցությունը պատուհանի շրջանակներից դուրս, Օվերտոնը ինքը համարում էր ռիսկային և պոտենցիալ վնասակար քաղաքական կարիերայի համար:

Քաղաքական գործիչների փաստացի արտահայտությունների համադրումը հայտարարագրված քաղաքական դիրքորոշումների հետ թույլ է տվել Օվերտոնին եզրակացնել, որ ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված հասարակական քաղաքական գործիչների մեծամասնության վարքագիծը հիմնականում որոշվում է հասարակական կարծիքի կողմից, ընկած է դիսկուրսի պատուհանի ներսում և թույլ է կապված նրանց անձնական համոզմունքների հետ։ Քաղաքականության մեջ նոր գաղափարների առաջացումն ու ամրապնդումը, ըստ մոդելի, տեղի է ունենում դիսկուրսի պատուհանի տեղափոխման ժամանակ, որը թույլ է տալիս անվտանգ քննարկել այն գաղափարներն ու լուծումները, որոնք մինչ այդ չափազանց արմատական էին համարվում:

Օվերտոնի մահվանից հետո հայեցակարգի հետագա զարգցումը հիմնականում վերաբերում էր պատուհանի շրջանակների էվոլյուցիայի ուսումնասիրությանը, ընթացիկ քաղաքական իրադարձությունների և ԶԼՄ-ների դիսկուրսի ազդեցության ներքո: Մասնավորապես, ՄԱԿ-ի հանրային քաղաքականության կենտրոնի նախագահ Ջոզեֆ Լեմանը (անգլ.՝ Joseph Lehman) կարծիք է հայտնել, որ քաղաքական դիսկուրսի պատուհանի առավել կայուն տեղաշարժերը խորը սոցիալական փոփոխությունների հետևանքն են։

Որպես թույլ հիմնավորված քաղաքական տեղաշարժի օրինակ՝ Լեմանը բերել է «չոր օրենքը»՝ նշելով, որ մի կողմից ալկոհոլի օգտագործման արգելման վերաբերյալ սոցիալական հարցման առկայությունը, մյուս կողմից՝ այդ քաղաքականության երկարաժամկետ կայունության համար ոչ բավարար սոցիալական բազա է։

Լեմանը նաև նշել է, որ Օվերտոնի պատուհանից դուրս գաղափարների գիտակցված աջակցությունը, որպես կանոն, բնորոշ է կամ ուժեղ առաջնորդներին, որոնց գործողություններն ու արտահայտությունները փոխում են դիսկուրսի շրջանակները, կամ քաղաքական անհաջողակներին, որոնց համար ներկայացուցչական ժողովրդավարության պայմաններում նման աջակցությունը կնշանակի քաղաքական կապիտալի զգալի կորուստ»։