Երևանյան դավաճանները 2020-ի աշնանը մասնակցեցին «մանրանկարչական համաշխարհային պատերազմի» մեկնարկին

Մենք որոշեցինք, որ Հայաստանի քաղաքացիները պետք է իմանան, թե ինչ է գրել մեր հայրենակից, Աբու Դաբիի Նյու Յորքի համալսարանի պատմական սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Գեորգի Դերլուգյանը 2021 թվականի մայիսի 9-ից առաջ ստեղծված քաղաքական իրավիճակի մասին «New Left Review» ամսագրում հրապարակած նոր հոդվածում: Թող ների ինձ հարգելի պրոֆեսորը, բայց նա միայն երկրորդն է այն հայերից, ովքեր ռիսկի են դիմել անցած տարվա պատերազմը բնութագրել որպես փրոքսի-պատերազմներից մեկը, որը նախորդում է համաշխարհային պատերազմին․  առաջինը մենք էինք  («Բայդենն այնուամենայնիվ ասաց, ․․», 27.04.2021, https://livenews.am/press/2021/104723/27/18/49/): Մենք  ապրիլի 27-ին պարզապես չսկսեցինք էլ ավելի վախեցնել մեր ընթերցողներին:

Բայց մայիսի 9-ին Երևանում տեղի ունեցավ մի բան, որն արդեն անիմաստ է դարձնում հետագա լռությունը. այո, առջևում են ավելի բարդ փորձություններ, և հայ ժողովրդին պետք են առաջնորդներ, որոնք ի վիճակի են հնարավոր նվազագույն պայմաններում հասնել հնարավորինս մեծ հաջողությունների: Եվ, հետևաբար, Գ. Դերլուգյանի հոդվածը, հնարավոր է, կօգնի Հայաստանի քաղաքացիներին ավելի հեշտ հասկանալ, որ թուրքերի հետ «խաղաղություն և կայունություն» չկա և չի էլ լինի: Ահա, թե մասնավորապես ինչ է գրում Աբու Դաբիից մեր հայրենակիցը. «Ղարաբաղի համար երկրորդ պատերազմը, ի տարբերություն առաջինի, որը տեղի ունեցավ 1990-ականների սկզբին, ուներ հստակ աշխարհաքաղաքական բաղադրիչ, ուստի կարող է համարվել մանրանկարչության տեսքով համաշխարհային պատերազմ»: Մինչ այժմ, զգուշացնում է Գ. Դերլուգյանը, սա կարող է լինել միայն նոր տիպի համաշխարհային պատերազմի առաջին գործողությունը:

Մենք չենք վերատպելու նրա հոդվածի ամբողջական տեքստը, բայց կտանք որոշ թեզեր: Ցանկացողները կարող են Գ. Դերլուգյանի հոդվածը գտնել «New Left Review» ամսագրում: Հիմնական հարցերից մեկը, որին հայ հետազոտողը փորձում է պատասխանել, հենց Թուրքիայի և «կովկասի-թաթարստանի» կողմից սանձազերծված անցած տարվա պատերազմն է Արցախի դեմ, ինչպես նաև այս պատերազմի նկատմամբ  Ռուսաստանի վերաբերմունքի հարցը: Մեզ, իհարկե, տարօրինակ է թվում, որ նա չի փորձում ուսումնասիրություն անցկացնել այն հարցի վերաբերյալ… թե պաշտոնական Հայաստանի վերաբերմունքն այս պատերազմին ինչպիսին էր: Բայց, ըստ երևույթին, նա այդպիսի նպատակ չուներ, այդպիսի առաջադրանք չկար՝ մերկացնել Երևանում հաստատված դավաճաններին: Այնպես որ, ըստ Գ. Դերլուգյանի, Ռուսաստանի վերաբերմունքը տարօրինակ էր, բայց երկիմաստ. «Կարո՞ղ է պարզապես ճշտվել, որ հուսալի լոգիստիկայի բացակայության պայմաններում Մոսկվան չի ցանկացել ռիսկի դիմել զինված միջամտության ռազմական գործողությունների հեռավոր թատերաբեմում: Ինչո՞ւ պատերազմի առաջին շաբաթներին Ռուսաստանի ամենափորձառու արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը ղեկավարեց տասը ժամ տևողությամբ բանակցություններ, որոնք երկարաձգվեցին կեսգիշերից անց այն հրադադարի շուրջ, որը խախտվեց հենց հաջորդ օրը: Այս հոգնեցուցիչ մարաթոնը պարզապես ծա՞ղր էր: Եթե ​​ամեն ինչ պարզապես դավադրություն է և ուշադրությունը շեղելու համար է, ապա ինչո՞ւ է ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչը հանրային տարակուսանք հայտնել, որ Անկարան, և ոչ թե Բաքուն, առաջինն է պատասխանել Մոսկվայի խաղաղ նախաձեռնություններին: Ինչո՞ւ ՌԴ արտաքին հետախուզական ծառայության ղեկավար Սերգեյ Նարիշկինն օգտագործեց հանրային հարցազրույցների ժանրը` հայտարարելու Անդրկովկասում սիրիացի ջհադականների ներկայության անընդունելիության մասին: Արդյո՞ք Նարիշկինը չի մտել ուղիղ կապի մեջ Բաքվի իր գործընկերների հետ: Ի վերջո, ռազմական գործողությունների ավարտից մի քանի ժամ առաջ Նախիջևան ադրբեջանական էքսկլավից արձակված հրթիռով խոցված ռուսական ռազմական ուղղաթիռ: Իլհամ Ալիևը անմիջապես ներողություն է խնդրել Մոսկվայից՝ պատահական սխալի համար: Մի՞ թե դա սխալմունք էր»:

Եկեք դադար տանք. պաուզա վերցնենք: Մենք բոլորին կխնդրենք, ոչ միայն Գ. Դերլուգյանին. այդ երբվանի՞ց է Արցախը, կամ նույնիսկ ամբողջ Անդրկովկասը նույն Ռուսաստանի համար «պատերազմի հեռավոր թատերաբեմ՝ հուսալի լոգիստիկայի բացակայության պայմաններում», եթե առայսօր, նույնիսկ որոշ մասնավոր տներում պահում են ցարական Ռուսական բանակի Գլխավոր շտաբի առավել քան մանրամասն քարտեզները, էլ չխոսենք ԽՍՀՄ Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի նույնպիսի առավել մանրամասն քարտեզների մասին: Կամ գուցե, ի վերջո, Սիրիան, որի մասին հաճախ է նշվում մեր հայրենակցի սույն հոդվածում, Ռուսաստանի համար «հուսալի լոգիստիկայի բացակայության պայմաններում ռազմական գործողությունների շատ հեռավոր թատերաբե՞մ է»: Այնուամենայնիվ, Սիրիայի հեռավորությունը Ռուսաստանի եվրոպական մասից, նույնիսկ Կովկասի ռուսական հատվածից, ինչպես տեսնում էր ամբողջ աշխարհը, չի խանգարել, որ ռուս զինվորականները բավականին հաջող (թեկուզ Իրանի և շիա կամավորների հետ համագործակցությամբ և փոխգործակցությամբ) ջարդեն ահաբեկիչների ողնաշարը: Այս մեր պնդումը նախօրոք նվազեցնում է պրն. Դերլուգյանի հոդվածում նշված Ռուսաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների գործողությունները ինչ-որ կերպ «սպիտակեցնելու» մտադրության ուժը. իրոք, պակասում է միայն Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վ. Պուտինի անունը…

Այնուամենայնիվ, շարունակենք ուսումնասիրել մեր հայրենակցի հոդվածը. «Նախևառաջ, մենք չգիտենք, թե Պուտինը ինչ փաստարկներով էր համոզում Ալիևին դադարեցնել հարձակումը հենց այն պահին, երբ հավանական էր երևում հայկական Ղարաբաղի ամբողջական ոչնչացումը: Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել օգտագործել ռուսական ուժերը որպես միակ պաշտոնական խաղաղապահներ, այդպիսով բացառելով թուրքերին, որոնց զորքերը, այնուամենայնիվ, ներկա էին Ադրբեջանում: Ինչո՞ւ է հրադադարի ռեժիմի չափազանց կարճ համաձայնագիրը, որը Պուտինը գրել է իր իսկ ձեռքով, պարունակում է տարօրինակ դրույթ, որը խոստանում է վերականգնել անդրսահմանային երկաթուղային կապերը, որոնք գոյություն ունեին խորհրդային շրջանում: Ակնհայտ է, որ սա հսկայական նյութատեխնիկական օգնություն կտրամադրի ռուս զինվորականներին ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Ղարաբաղում: Կարո՞ղ են արդյոք հետագա հետևանքներ լինել: Արդյո՞ք դրանք կանդրադառնան Իրանի վրա (գրեթե հաստատ – այո) և Չինաստանի «Մետաքսի նոր ճանապարհի» հեռանկարների վրա (միանգամայն հավանական է): Եվ այսպես, վերադա՞րձ դեպի XIX-րդ դարի վերջին «երկաթուղային իմպերիալիզմին»: Եվրոպան (հիմնականում Ֆրանսիան) և Ամերիկան ​​ակնհայտորեն դժգոհ էին Էրդողանի ագրեսիվ խաղից, բայց այդ հարցում նրանք քիչ բան կարող էին անել, գոնե՝ դեռևս: Թուրքիան շարունակում է մնալ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցը, և նրա ռազմական կապը Ադրբեջանի հետ դեռ կարող է շատ օգտակար լինել Իրանի, Ռուսաստանի և նույնիսկ հեռավոր Չինաստանի վրա ճնշում գործադրելու համար, որն այդքան տարված է առևտրային միջանցքներով: Աշխարհաքաղաքականության ցանկացած ծանր կանխատեսումների համար չափազանց շատ հուզիչ մանրամասներ կան, հատկապես հեգեմոնիայի փլուզման և բազմաբևեռության ժամանակ: Այնուամենայնիվ, կարելի է տեսնել, որ Թուրքիան այժմ հանդես է գալիս որպես Իրանի սուննիական մի վարկած՝ մշակութային և աշխարհաքաղաքական իմաստով, կոչ անելով բոլոր ակտիվ մահմեդականներին՝ պաշտպանել հավատը: Թուրքիան որպես բարերար և եղբայր է հանդես գալիս թյուրքախոս բոլոր երկրների համար, որոնք ներառում են նաև Ուկրաինան (Էրդողանի համար). չէ՞ որ Ղրիմը դարեր շարունակ եղել է օսմանյան արբանյակ, իսկ թաթարներն այսօր այնտեղ են ապրում: Նշանակություն չունի, թե որքանով է ինքը՝ Էրդողանը հավատում իր հուզական հռետորաբանությանը: Նա քաղաքական խաղամոլ է, ով միանգամից մեծ խաղադրույքներ է կատարում շատ տախտակների վրա: Նրանցից մեկի վրա պարտվելով՝ նա հաղթում է մյուսում (բայց՝ արդյոք Ղարաբաղը շահո՞ւմ էր Թուրքիայի համար), իսկ հետո իր բախտը փորձում է հաջորդ տախտակի վրա: Դարեր շարունակ առաջին անգամ Էրդողանի Թուրքիան հայտնվում է որպես ավելի մեծ տերություն, քան թույլ է տալիս նրա տնտեսությունը: Այնուամենայնիվ, Էրդողանի համար նման խաղի մեջ գոյատևելու միակ ճանապարհը հանդգնությունն ու արագ քայլերն են: Որքա՞ն կերկարի նրա բախտը»:

Ի՞նչ ենք մենք եզրակացնում այս ուսումնասիրություններից: Մեր հայրենակից Գ. Դերլուգյանը, որն ԱՄՆ-ի համար աշխատում է հեռավոր Աբու Դաբիում, թերագնահատում է այն, ինչ ԱՄՆ-ը և Եվրոպան, հիմնականում Ֆրանսիան կարող էին անել Թուրքիայի հետ (եթե ցանկանային…): Բայց նրանք կարող էին ամեն ինչ անել: Դա հասկանալու համար, պարոն Դերլուգյան և Հայաստանի քաղաքացիներ, բավական է իմանալ ու միշտ հիշել, բազմապատկման աղյուսակի նման, որ Թուրքիայի արտաքին պարտքի հիմնական տերերն են. 1) ԱՄՆ; 2) Ֆրանսիա; 3) Իսրայել; 4) աշխարհի բանկեր, որոնց տերերը հրեական սիոնիստական ​​ցանցի ներկայացուցիչներ են: Թուրքիայի վարկատուները իրո՞ք ցանկացել են զսպել Էրդողանին: Մի հապաղեք, կզսպեին: Եվ քանի որ նրանք չկաշկանդվեցին, և չեն զսպել՝ հետևաբար, Էրդողանը գործում էր Արցախում՝ հանուն ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Իսրայելի և այլոց շահերի:

Բայց Աբու Դաբիից մեր հայրենակիցի ամենահետաքրքիր մտքերը վերջում են. «Իրավիճակը մնում է երկիմաստ և տագնապալի լարված: 1991 թվականից ի վեր առաջին անգամ ռուսական զորքերը տեղակայվեցին Ադրբեջանի տարածքում՝ այս անգամ որպես խաղաղապահներ Ղարաբաղի շուրջ՝ իր հայ բնակչությամբ: Անջատողական կառավարությունը մնում է ռուսական դիրքերի հետևում, իսկ նրա ինքնապաշտպանության բանակը գործում է նույնիսկ Արցախի դրոշի ներքո: Այժմ թուրքական զորքերը նույնպես տեղակայված են Ադրբեջանում, չնայած Մոսկվան դիվանագիտորեն մերժում է նրանց՝ որպես խաղաղապահների կարգավիճակին հավասար կարգավիճակ: Այսպիսով, այսօր Բաքվի իր ինքնիշխան տարածքը համարող սահմաններում արդեն կա չորս բանակ՝ ադրբեջանական, թուրքական, ռուսական և հայկական: Ռազմական գործողությունների ավարտից հետո սիրիացիները և, առավել ևս, թաքնված իսրայելցիները այլևս չեն հիշատակվում, բայց կասկածներ կան, որ Մերձավոր Արևելքի գաղտնի գործողությունների վարպետները կկարողանան հրաժարվել իրենց հակաիրանական հենակետից: Բացի այդ, կա ադրբեջանական էքսկլավ Նախիջևանը, որն Ադրբեջանից առանձնացված է Հայաստանի տարածքի մի շերտով, որտեղ Ռուսաստանը խոստացել է դիտարկել մեկ այլ հատուկ միջանցք: Թյուրքական եղբայրության մեծ ուղին՝ Հայաստանը հատելով, Իրանի տեսանելիության գոտում և Ռուսաստանի վերահսկողության ներքո՞: Մեկ տարածքում արդյո՞ք չափազանց շատ չեն խաղացողներ և «դիտորդներ»: 2020-ի աշնանը Ղարաբաղում տեղի ունեցավ փոքրիկ, բայց արդեն համաշխարհային պատերազմի առաջին մասը: Հիմա հարցն այն է, թե դրան կհաջորդի՞ երկրորդ մասը»:

Սերգեյ Շաքարյանց