Իրան-Ռուսաստան բանակցությունները Թեհրանում՝ արցախահայերի ցեղասպանության և միջուկային ահաբեկչության ֆոնին
Ինչպես հայտնի է, ապրիլի 13-ին Թեհրան էր ժամանել Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը: Իրանի իր գործընկեր Մոհամադ Ջավադ Զարիֆի հետ նրա բանակցությունների շատ թեմաներ վերաբերում էին ինչպես Հայաստանին ու Արցախին, այնպես էլ համաշխարհային ընդհանուր աշխարհաքաղաքականությանը: Արդեն հայտնել ենք, որ օրերս իրանական «Saviz» քաղաքացիական նավը հարձակման էր ենթարկվել Կարմիր ծովում, իսկ Իրանը համոզված էր, որ պայթյունի հետ կապված են ԱՄՆ-ի կամ Իսրայելի գաղտնի հատուկ ծառայությունները: Իրանական Նաթանզե միջուկային օբյեկտի հետագա դիվերսիան ավելի չարագուշակ մարտահրավեր է ամբողջ աշխարհին, և ոչ միայն Իրանին ու այն երկրներին, որոնք շարունակում են պահպանել 2015-ի ամռանը ստորագրված Թեհրանի հետ «միջուկային գործարքի» պայմանները, այդ թվում՝ Ռուսաստանին: Ավելին, ապրիլի 12-ին, Թեհրան մեկնելուց առաջ, Լավրովը հատուկ հարցազրույցում ասաց, որ Մոսկվան և Թեհրանը սերտորեն համագործակցում են «միջուկային գործարքի»՝ Գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագրի (JCPOA) լիակատար իրականացումը ապահովելու համար: Նույն օրը Իրանի ԱԳՆ խոսնակ Սեյիդ Սաիդ Խատիբզոդան ճեպազրույցում ասաց, որ Նաթանզեում գտնվող Շահիդ Ահմադ Ռոշանի հարստացման համալիրի դեմ կատարած դիվերսիան «միջուկային ահաբեկչություն» է և «մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն»:
Համոզված ենք, որ Հայաստանի ընթերցողներն արդեն լիովին հասկացել և գիտակցել են, թե ինչ իրավիճակում է տեղի ունեցել Լավրովի այցը Թեհրան, և ինչի մասին են առաջին հերթին խոսել երկու երկրների արտգործնախարարները: Ավելին, բանակցությունների օրը Իրանի հետախուզության նախարարությունը հայտարարեց, որ Նաթանզեի միջուկային օբյեկտի դիվերսանտը հայտնաբերվել և ձերբակալվել է, նա «հանձնում էր» իր հանցակիցներին: Արդեն զրույց ունենալով Լավրովի հետ, ով հավաստիացրեց Իրանին Նատանզեի միջադեպին Ռուսաստանի աջակցությունը և իմանալով, որ իրանական հակահետախուզությունը վնասազերծել է իսրայելցի գործակալին, նախարար Զարիֆը ապրիլի 13-ին նամակ է գրել ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիու Գուտերեշին. «Պաշտպանված միջուկային օբյեկտի դիտավորյալ թիրախավորումը՝ ռադիոակտիվ նյութի անխնա թողարկման մեծ ռիսկով, միջուկային ահաբեկչություն և ռազմական հանցագործություն է», և պահանջեց գործողություններ ձեռնարկել ԱՄՆ-ի և Իսրայելի դեմ: Նույն օրը Խատիբզոդան առցանց մամուլի ասուլիսի ժամանակ ավելացրեց, որ Իրանը «վրեժխնդիր կլինի սիոնիստական ռեժիմի կողմից Նաթանզեում իրականացվածի համար». «Թել Ավիվում օկուպացիոն ռեժիմի այս հանցավոր արարքին պետք է տրվեն տարբեր պատասխաններ, որոնց մի մասը կփոխանցվի միջազգային իշխանություններին: Արտաքին գործերի նախարար Զrարիֆը և Նյու Յորքում Իրանի ներկայացուցիչը ձեռնարկում են համապատասխան գործողություններ, որոնց մասին կհայտարարվի այսօր կամ վաղը և կհրապարակվեն: Սակայն, Իրանի որոշ գործողություններ չեն հրապարակվի»:
Ի դեպ, ԱՄՆ-ում և Իսրայելում արդեն սկսում են մտածել. իսկ նրանք ի՞նչ «են արել»: «The Wall Street Journa»l-ը (WSJ) ապրիլի 13-ին հաղորդեց, որ Ջո Բայդենի վարչակազմը Իսրայելից «նախնական ծանուցագիր» չի ստացել Նաթանզեի վրա իր ենթադրյալ հարձակման մասին: Սպիտակ տունը հաստատել է, որ ինքը մասնակից չի եղել միջադեպին: WSJ-ն նշել է, որ հարձակման ընթացքում էլեկտրամատակարարման ոչնչացումը կարող էր վնասել կամ ոչնչացնել ցենտրիֆուգները»: Նաթանզեի շուրջ բարձրացած աղմուկից հետո, Իսրայելի անվտանգության մի շարք նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ անհանգստություն հայտնեցին հարձակման մասին տեղեկատվության արտահոսքի կապակցությամբ, իսկ «Մոսադի» նախկին ղեկավար Դանի Յաթոմը զգուշացրեց. «Եթե սա իսկապես Իսրայելի կողմից ներգրավված գործողության արդյունք է՝ արտահոսքը շատ լուրջ է… Դա վնասակար է Իսրայելի շահերին և միջուկային զենք ձեռք բերելու Իրանի փորձերի դեմ պայքարին: Գործողություններ կան, որոնք պետք է մթության մեջ պահել: Երբ մեջբերվում են իսրայելցի պաշտոնյաների խոսքերը, դա ստիպում է իրանցիներին պատասխան գործողությունների դիմել: Եթե իրանցիները հետաքննություն սկսեն իրենց հրապարակումներով, որ հարձակման հետևում կանգնած են իսրայելացիներ կամ ամերիկացիներ, նրանք քարը քարի վրա չեն թողնի: Սա կանդրադառնա մեր գործառնական օպերատիվ հնարավորությունների վրա»:
Հայտնի է, որ Լավրովը լիովին սատարեց Իրանին՝ Նաթանզեում դիվերսիաների հարցում: Նախարար Զարիֆն այսպես ասաց. «Անհրաժեշտ եմ համարում առանձին շնորհակալություն հայտնել Մոսկվային՝ Նաթանզեի դիվերսիայի դատապարտման վերաբերյալ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության դիրքորոշման համար»: Նրա խոսքով, երկու երկրների միջև զարգացել է «սերտ տարածաշրջանային և միջազգային համագործակցությունը», որի շնորհիվ մշտական փոխգործակցություն կա ահաբեկչության դեմ պայքարում և 2015 թ. բազմակողմ միջուկային գործարքի ամրապնդման շրջանակներում: Եվ Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան արտգործնախարարության կայքի իր մեկնաբանության մեջ նշել է, որ Մոսկվան ուշադրությամբ հետևում է իրանական Նաթանզե քաղաքում տիրող իրավիճակին. «Եթե այս միջադեպի հիմքում ինչ-որ մեկի չարամիտ գործողություններն են, ապա այդպիսի մտադրությունը խիստ վճռական դատապարտման է արժանի»:
Չնայած գլոբալ խնդիրներին իրենց ամբողջ ներգրավվածությանը, Զարիֆն ու Լավրովը անդրադարձել են նաև Արցախի խնդրին, հայտնում է իրանական IRNA լրատվական գործակալությունը: Իրենց բանակցությունների արդյունքում Լավրովն ասաց. «Մենք քննարկեցինք իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանի միջնորդական ջանքերը, որոնք հնարավորություն են տալիս պահպանել կայուն հրադադարի ռեժիմը: Մենք կարևորեցինք հակամարտության հետևանքները հաղթահարելը և, ընդհանուր առմամբ, նրա երկարաժամկետ քաղաքական և դիվանագիտական կարգավորումը արդար հիմքի վրա՝ հայ և ադրբեջանցի ժողովուրդների շահերից ելնելով, հաշվի առնելով տարածաշրջանի երկրների դերը այս գործընթացում»: Հասկանալի է, որ ոչ Զարիֆը, ոչ Լավրովը հրապարակավ չեն ակնարկել այն մասին, թե Իրանն ու Ռուսաստանը, ստեղծված իրավիճակում, ի՞նչն են համարում «արդարացի կարգավորում»: Նկատենք, որ բանակցություններից հետո Զարիֆն ասաց, որ վերջին 8 տարիների ընթացքում այդ երկրները դարձել են ռազմավարական գործընկերներ: Ըստ ամենայնի, նրանք ընդհանուր և միասնական պատկերացում կունենան, թե կոնկրետ ինչ է իրենից ներկայացնում «երկարաժամկետ քաղաքական և դիվանագիտական կարգավորումը արդար հիմքի վրա` հայ և ադրբեջանցի ժողովուրդների շահերից ելնելով»…
Սերգեյ Շաքարյանց
