Թուրքիայի ժողովրդագրական խաղերը Այսրկովկասի համար դանդաղ գործողության ռումբ են. The National Interest
Արդեն ամբողջ աշխարհն է գրում Արցախի բնակչության էթնիկ կազմը արմատապես փոխելու Թուրքիայի մտադրության մասին: Համապատասխանաբար, նաև Իրանի հետ սահմանի էթնիկ կազմը: Միայն արևմտամետ և ապազգային տարրերն են այժմ լռում. նրանք, հավանաբար, լավ վարձատրվում են հանցավոր լռության դիմաց: Բայց ինչո՞ւ լռել, ամերիկամետ մտածողություն ունեցող հայեր, եթե Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հանցավոր մտադրության մասին արդեն գրում են նաև ամերիկյան «The National Interest» ամսագրում: Միգուցե ժամանա՞կն է տեսնել կյանքը, ոչ թե արժեզրկված դոլարները:
Օրինակ, «The National Interest» ամսագրում այսպես է նկարագրում նոր խնդիրը Ամերիկյան ձեռնարկատիրության ինստիտուտի (Վաշինգտոն) հետազոտող Մայքլ Ռուբինը, որը թուրքերը պարտադրում են ամբողջ մոլորակին։ Նա պնդում է, որ Էրդողանը օգտագործում է սիրիացի սուննի փախստականներին և զինյալներին՝ հիմնականում «իր և իր երկրի օգտին էթնիկ խմբերի քանակը կրճատելու համար»: Հեղինակը նկատի ունի մասնավորապես սիրիացի թուրքերին, այսինքն՝ թուրքոմաններին: Իսկ «արտերկրում» արտահայտությունը ծածկում է նաև մեր հայկական Արցախը: Թուրքիայում Էրդողանը փախստականներին օգտագործում էր տեղական փոքրամասնությունների դեմ «ժողովրդագրական պատերազմ» մղելու համար, որը նա փորձում է «նոսրացնել քաղաքական շահի համար»,- նշում է ամերիկացի փորձագետը: Անկարան «սիրիացի սուննի արաբներին հնարավորություն է տալիս և՛ փախչել փախստականների ճամբարներից, և՛ ստանալ Թուրքիայի քաղաքացիության արտոնություններ, եթե նրանք բնակություն հաստատեն կամ Հաթայի արևմտյան շրջաններում, կամ Թուրքիայի հարավ-արևելքում գտնվող քրդական քաղաքներում և գյուղերում»,- գրում է Ռուբինը՝ վկայակոչելով իր երկրի աղբյուրները։ «Երկու դեպքում էլ Էրդողանի նպատակները պարզ են. սուննի իսլամիստներին օգտագործել փոքրամասնություններին նոսրացնելու և նման շրջաններում կշեռքի նժարները հօգուտ իր սեփական կուսակցության թեքելու համար»,- պնդում է հեղինակը:
Ըստ նրա՝ Թուրքիան նման ռազմավարություն է իրականացրել սիրիական հակամարտությունում, իսկ Հարավային Կովկասում` Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների վերջին փուլից հետո: 2016 թվականից ի վեր Անկարան երեք խոշոր ռազմական արշավ է իրականացրել Սիրիայի հյուսիսում՝ վկայակոչելով հակաահաբեկչական պայքարի ջանքերը և Սիրիայում բուֆերային գոտի ստեղծելը՝ Թուրքիայի տարածքից սիրիացի փախստականների վերադարձի համար: Սակայն իրականում, կարծում է Ռուբինը, Էրդողանի քաղաքականությունը կայանում էր «Սիրիայի սահմանամերձ շրջանների էթնիկական զտումների մեջ՝ այնտեղից քրդերին, քրիստոնյաներին և եզդիներին վտարելու և նրանց սուննի արաբ իսլամիստական համայնքներով փոխարինելու համար»: Մինչդեռ, Ֆրանսիան և Հայաստանը Թուրքիային մեղադրել են վերջին ռազմական գործողություններում Ադրբեջանին աջակցելու համար հազարավոր սիրիացի վարձկաններ ուղարկելու մեջ: Նոյեմբերի 9-ին Ադրբեջանը և Հայաստանը Ռուսաստանի միջնորդությամբ ստորագրել են հրադադար, որն ավարտեց վեց շաբաթ տևած բախումները «Ադրբեջանի մաս ճանաչված լեռնային շրջանում, սակայն հիմնականում բնակեցված էթնիկ հայերով» (արտահայտությունը պահպանված է այնպես, ինչպես Մ. Ռուբինը գրել է): Հրադադարը թույլ է տալիս Ադրբեջանին զերծ պահել գրավված տարածքը հայկական զորքերից: Սակայն քիչ ադրբեջանցիներ են ցանկանում վերադառնալ Ղարաբաղ, քանի որ աշխատատեղերի և ենթակառուցվածքների մեծ մասը կենտրոնացած են Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում, ասում է ամերիկացի փորձագետը: Փոխարենը սիրիացի վարձկաններն իրենց ընտանիքներին ուղարկում են Ադրբեջան և բնակություն հաստատում Լեռնային Ղարաբաղի գրավյալ տարածքում, ասում է նա: «Մինչ Էրդողանը և նրա ադրբեջանցի գործընկեր Իլհամ Ալիևը կարող են տոնել տարածաշրջանի ազատագրումը քրիստոնյաներից, նրանց վարձկաններով փոխարինելը դանդաղ գործողության ռումբ կլինի Հարավային Կովկասի համար»,- եզրափակում է Ռուբինը:
Ամերիկացի Մ. Ռուբինը լռում է ամբողջ աշխարհի առջև բացահայտած մեկ նյուանսի մասին, թե ով է Արցախի հայության ցեղասպանության և Արցախում հայ բնակչությունը սիրիացի թուրքոման-ահաբեկիչներով փոխարինելու իրական նախաձեռնողն ու կազմակերպիչը: Սուննի ահաբեկիչներին արդեն փորձել են ուղղել Իրանի դեմ, իսկ Թեհրանի արվարձանում իրանցի միջուկային ֆիզիկոս Մոհսեն Ֆահրիզոդայի ահաբեկչական սպանությունը Իրանի իշխանությունների համար հերթական տագնապալի «ազդանշանն է»: Շուտով սուննի ահաբեկիչներին «Բաքվի հանրապետությունից» Վրաստանի ու Դաղստանի տարածքով կսկսեն ուղարկել նաև դեպի Ռուսաստանի խորքերը: Միանգամայն ակնհայտ է, որ Միացյալ Նահանգների և Իսրայելի իշխող շրջանակները կանգնած են Թուրքիայի կողմից (մինչ օրս) իրականացված սադրանքի հետևում: Եվ նրանք են հիմնական պատասխանատուները Արցախի հայության ցեղասպանության համար: Ուստի մենք կկրկնենք մեր հարցը Մոսկվային և Թեհրանին. թե ինչո՞ւ էր տարածաշրջանում պատերազմ սանձազերծելը ձեռնտու և շարունակում է ձեռնտու մնալ ԱՄՆ-ին և Իսրայելին, ինչպես նաև Թուրքիային, պարզ է առանց ապացույցների: Ինչո՞ւ Ռուսաստանն ու Իրանը չխոչընդոտեցին իրենց «գործընկեր» Էրդողանին:
Սերգեյ Շաքարյանց
