Հույները՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հեռանկարների մասին. «Ոչ ոք քո փոխարեն չի մարտնչելու քո պատերազմում»
Մենք, և ոչ միայն մենք, շատ հաճախ ենք գրում Թուրքիայի ագրեսիվ քաղաքականության մասին: Այնուամենայնիվ, բազմիցս գրել ենք նաև այն մասին, թե ինչ են հակադրում Անկարային թուրքերի բոլոր կամա թե ակամա հակառակորդները։ Օրերս, օրինակ, հաղորդվել է, որ Եգիպտոսի խորհրդարանը իր նախագահին տվել է Լիբիայում թուրքերի դեմ պատերազմ մղելու մանդատ: Այնուամենայնիվ, ոչ միայն Եգիպտոսն է սպառնալիք տեսնում թուրքական էքսպանսիայում` ակամա, կամ նույնիսկ` միանգամայն գիտակցաբար դաշնակից են դարձել Իրանը, Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, Հունաստանը, Կիպրոսը… Մի շարք երկրներ գուցե և ցանկություն կունենային միանալ այդ ինքնատիպ «դաշինքին», սակայն առայժմ շարունակում են լուռ սպասել «ստվերում»: Կամ` պարզապես «թույլտվության» են սպասում, օրինակ՝ Միացյալ Նահանգներից, Անգլիայից կամ Իսրայելից:
Աթենքի տնտեսագիտության և բիզնեսի համալսարանի եվրոպական քաղաքականության և տնտեսագիտության պրոֆեսոր, Եվրոպական և արտաքին քաղաքականության հունական հիմնադրամի հետազոտական ինստիտուտի գլխավոր տնօրեն Յուրգոս Պագուլատոսը, վերջերս մեծ հոդվածով հանդես է եկել հունական հանրահայտ «Kathimerini» թերթում: Մեր կարծիքով, հոդվածի մի մասը օգտակար կլինի նաև ՀՀ քաղաքացիների համար: «Ի՞նչ կանեիք, եթե ձեր երկիրը ունենար էքսպանսիվ հարևան, որն ակնհայտորեն իրեն անհարմար է զգում արևմտյան երկրի դիմակում և առկա սահմաններում,- ընթերցողներին հարց է ուղղում պրոֆեսոր Պագուլատոսը,- և անմիջապես տալիս է առաջին պատասխանը: «Առաջին հերթին, դուք պետք է նրան ճիշտ հասկանաք»: Էրդողանի ներկայիս Թուրքիան իրեն համարում է «կենտրոնական պետություն», տարածաշրջանային կամ նույնիսկ միջազգային տերություն, երկիր, որի չափսերը թույլ են տալիս նրան պահպանել օպորտունիստական, «առևտրային» հարաբերություններ, համակարգվել կամ բախվել Ռուսաստանի հետ, օգտագործել ՆԱՏՕ-ն՝ որպես գործիք: Մինչև վերջերս թուրքերը հավակնում էին «փափուկ ուժի» (soft power) բարոյական կապիտալին՝ 3,5 միլիոն փախստականներին բնակության վայրերով ապահովելով՝ կանխելով նրանց մուտքը Եվրոպա: «Իսկ այսպիսի դերը պահանջում է փող, ավելի հեշտ մուտք դեպի եվրոպական շուկա, Թուրքիայի քաղաքացիների ավելի հեշտ տեղաշարժ», – նշում է պրոֆեսոր Պագուլատոսը: Նրա խոսքերին մենք կավելացնենք, որ անհրաժեշտ է նաև հատուկ թուրքական լկտիությունը:
Սուրբ Սոֆիայի տաճարը մզկիթի վերածելը շրջադարձային պահ է և միևնույն ժամանակ վիրավորանքի գագաթնակետը: Էրդողանը նախընտրում է Թուրքիան վերածել սուննի իսլամի գլոբալ փարոս, ոչ թե պահպանել աշխարհիկ պետության տեսքը: Նման շրջանակներում, իսկապես, Լոզանում ստատուս-քվոն նեղանում է, իսկ քեմալիզմը թաղված է հենց նեոօսմանական Թուրքիայի կողմից: Սուրբ Սոֆիայի տաճարի վերաբերյալ որոշումը նմանատիպ վերանայման, ինչպես նաև Էրդողանի կտրուկ ներքին թուլացման արդյունք է: Ուժի ցուցադրումը թաթախված է ամբարտավանության և հուսահատության խառնուրդով, նպատակաուղղված է անցյալի ժողովրդական խթանից մաքուր օդ բերելուն, որի միջոցով փորձում է փոխհատուցել ռազմական խափանումներից և տնտեսական ճգնաժամից ստացվող ծանր քաղաքական կորուստները: Արդյունքում, թուրքերը իսկապես թակարդի մեջ ընկան: «Բայց ծուղակի մեջ հայտնված ղեկավարությունն ավելի անկանխատեսելի և վտանգավոր է: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում ռեժիմին, որը ռազմական գործողություններ է իրականացնում ինչպես սահմաններում, այնպես էլ Սիրիայի, Իրաքի, Լիբիայի տարածքում: Ո՞վ է միջամտում, ուժեղացնելով դիվերսիոն ուժերը՝ արաբական երկրներում, ինչպիսիք են Եգիպտոսը, Սաուդյան Արաբիան, ԱՄԷ-ն, – հարցրել է հույն պրոֆեսորը։ – Արձագանքման հիմքում, իհարկե, պաշտպանական ամրապնդումն է, մեր զինված ուժերի պատրաստակամությունը, զսպվածությունը, հարևանի տաք գլխի համար թեժ դիմակայության գինը առավելագույնի հասցնելու անհրաժեշտությունը: Ուժեղացում առանց պատերազմի, ինքնատիրապետմամբ, սառնասրտությամբ և վճռականությամբ: Եթե ձեր առջև կանգնած մարդը ձեզ վրա զենք է պահում, ապա պետք չէ ծաղիկ դնել հրացանափողի մեջ»:
Այնուհետև, Պագուլատոսը մտորում է հենց Հունաստանի մասին՝ արձանագրելով, որ Թուրքիայի ուժեղացմանը հանգեցրել է նաև Հունաստանի թուլացումը: Բայց ահա նրա դիտողությունը այն մասին, որ «պետք չէ ծաղիկ դնել հրացանափողի մեջ», մենք անկեղծորեն փոխանցում ենք Հայաստանի և Արցախի կառավարություններին: «Կառավարության» տիկնայք և պարոնայք, անհեթեթություն մի արեք, թնդանոթների մռնչալու ժամանակ ամեն ինչ պետք է «քնի», այդ թվում՝ ձեր խաղաղասիրական «նախաձեռնությունները»: Վերադառնանք հույն պրոֆեսորի հոդվածին: Նա արդարացիորեն նշել է, որ ամբողջ մոլորակին ուղղված թուրքական մարտահրավերի էսկալացիան համընկնում է ԵՄ-ի և Գերմանիայի աշխարհաքաղաքական հասունացման և Գերմանիայի աննախադեպ դիվանագիտական գործունեության հետ: Առաջին մեծ փորձությունը, ամենայն հավանականությամբ, կլինի Գերմանիայի նախագահության օրոք, որն, իհարկե, կայունություն և հանգստություն է փնտրում: Եթե համավարակը Եվրամիության ֆինանսական համախմբման արագացում էր, ապա Թուրքիայի մարտահրավերը և ԱՄՆ-ի թողած բացը մոբիլիզացնելու են ավելի ուժեղ եվրոպական արտաքին քաղաքականություն՝ ինչպես Փարիզի, այնպես էլ Բեռլինի մասնակցությամբ: Բայց այստեղ ԵՄ-ի հնարավորությունների գագաթնակետն է։ Համաձայն Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (CFSP), 42-րդ հոդվածը վերաբերում է ԵՄ-ի սահմաններից դուրս համատեղ ռազմական առաքելություններին, և միայն վերջին՝ 7-րդ կետը, ներկայացնում է փոխօգնության սկզբունքը անդամ պետության կողմից զինված հարձակման դեպքում: CFSP-ի հեռանկարը կայանում է Ֆրանսիայի և Գերմանիայի համագործակցության ընդլայնման մեջ, իսկ դա ժամանակ է պահանջում, որն ավարտվում է: Պետք է պատրաստ լինեք Հաագայում պաշտպանելու ձեր շահերը Թուրքիայից, խորհուրդ է տալիս Պագուլատոսը. «Ինչպես ասում են Մերձավոր Արևելքում, ոչ ոք ձեր փոխարեն չի մարտնչի ձեր պատերազմում, և նրանք ինչ-որ բան գիտեն այդ մասին: Իսկ Եվրոպայում, ամեն դեպքում, ոչ ոք չի լուծի ձեր վեճերը ձեր անունից»:
Հայաստան և հայեր՝ այդ հույնը ձեզ համար հիանալի խորհուրդ ունի, լսեք…
Սերգեյ Շաքարյանց
