Ո՞վ է ի վերջո վերահսկում Հայաստանի կենսալաբորատորիաները
ԱՄՆ Պենտագոնի կողմից ֆինանսավորվող կամ անցյալում ֆինանսավորված և Իրանի սահմանների մոտակայքում տեղակայված կենսաբանական լաբորատորիաների խնդրի շուրջ իրավիճակը կարող է շուտով սրվել: Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում կան շատ նման կենսաբանական լաբորատորիաներ: Տվյալ դեպքում արդեն կարևոր չէ, թե երբ է սկսվել այդպիսի «համագործակցությունը» Հայաստանի և ԱՄՆ Պենտագոնի միջև: Կարևորն այն է, որ չնայած Երևանում իշխանափոխությանը, այս «համագործակցությունը» շարունակվում է: Եվ այստեղ մենք ուշադրություն ենք դարձնում այն փաստին, որ, բացի Իրանից, ուսումնասիրվող հարցը շարունակում է անհանգստացնել Ռուսաստանին: Իսկ վերջերս` նաև Չինաստանին: Դեռ ապրիլի վերջին Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Գեն Շուանը նշել է, որ Չինաստանի իշխանությունները վտանգավոր են համարում նախկին ԽՍՀՄ երկրների տարածքում տեղակայված ամերիկյան կենսաբանական լաբորատորիաները: Իսկ մայիսի կեսին նույն Գեն Շուանը հայտարարել է. «Միացյալ Նահանգները նախկին Խորհրդային Միության տարածքում ստեղծել են բազմաթիվ կենսալաբորատորիաներ, ինչը լուրջ անհանգստություն է առաջացնում համապատասխան պետությունների և հարևան երկրների բնակչության շրջանում: Տեղական համայնքը պնդում և պահանջում է փակել այդ օբյեկտները: Հուսով ենք, որ ամերիկյան կողմը պատասխանատու դիրքորոշում կընդունի, հաշվի կառնի համաշխարհային հանրության պաշտոնական մտահոգությունը և իրական քայլեր կձեռնարկի՝ վերացնելով նման մտահոգությունները»: Դիվանագիտական լեզվից թարգմանվելով, դա նշանակում է՝ «ուկրաինաների», «վրաստանների», «ղազախստանների» և այլոց (ավաղ, այդ թվում՝ նաև Հայաստանի) իշխանություններ, ինքներդ պայմանավորվեք և փակեք ամերիկացիների ծրագրերը ձեր տարածքում տեղակայված կենսաբանական լաբորատորիաներում:
Մայիսի 8-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան, պատասխանելով «Sputnik Արմենիա» գործակալության՝ ռուս ռազմական մասնագետների՝ ՀՀ տարածքում կենսաբանական լաբորատորիա մուտքի վերաբերյալ հարցին, շատ ճշգրիտ էր իր գնահատականներում. «Մենք շարունակում ենք աշխատել Երևանի հետ՝ կենսաբանական անվտանգության ապահովման վերաբերյալ երկկողմանի միջկառավարական հուշագրի նախագծի շուրջ: Մենք համոզված ենք, որ նման փաստաթղթի ստորագրումը և դրա հետագա իրագործումը նպաստելու են մարդու սանիտարահամաճարակային բարեկեցությունն ապահովելուն ուղղված համագործակցության զարգացմանը ոչ միայն մեր երկրների միջև, այլ հետխորհրդային ամբողջ տարածքում»: Նա նաև ընդգծել է, որ սահմանված պրակտիկայի համապատասխան, այն պայմանագրերի մանրամասները, որոնց շուրջ աշխատանքները չեն ավարտվել, հատկապես այնպիսի զգայուն հարցերի վերաբերյալ, ինչպիսին կենսաբանական անվտանգությունն է, ենթակա չեն հրապարակային բացահայտման: Զախարովան կիսաչեզոք մերժել է Հայաստանի ԱԳՆ-ի մայիսի 1-ի հայտարարությունը, որում երևանյան իշխանությունները փաստացի մերժել են ռուս ռազմական մասնագետների մուտքը այդ կենսաբանական լաբորատորիաներ: Ավելին, Հայաստանի ԱԳՆ-ը անհեթեթ կերպով պնդում էր, որ «այդ լաբորատորիաները պատկանում են Հայաստանին և ամբողջովին վերահսկվում են նրա պետական կառույցների կողմից», իսկ ԱՄՆ-ը ոչ մի կապ չունի լաբորատորիաների հետ… Եվ, ընդհանրապես, «լաբորատորիաների տարածքում արտասահմանյան մասնագետների ներկայությունը բացառվում է»:
Անմիջապես զգուշացնենք, որ Մոսկվայում ոչ միայն չեն հավատում Հայաստանի արտգործնախարարությանը, այլև անկեղծորեն ծիծաղել են Երևանի վրա: Որպես ապացույց այն բանին, որ ՌԴ-ը համապատասխան մարմինները համեմատաբար քաջատեղյակ են, թե ով է «վերահսկում» կենսալաբորատորիաները Հայաստանում, օժանդակ կառույցների և ԶԼՄ-ների միջոցով տարածվել է ԱՄՆ պաշտոնատր անձանց ցուցակը, ովքեր բազում անգամ ժամանել են Երևան։ Եվ կոնկրետ այս կենսաբանական լաբորատորիաների վերահսկողության գծով։ Կրկնենք այդ ցուցակը: Ռուսական աղբյուրները նշում են, որ երկար ժամանակ հայկական կենսաբանական լաբորատորիաները ինտեգրվել են ԱՄՆ Զինված ուժերի Եվրոպական հրամանատարության (EUCOM) Cooperative biological engagement program ծրագրերի շրջանակներում իրականացվող նախագծերին, ինչի մասին վկայում են ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարության սպառնալիքների նվազեցման գործակալության (Պաշտպանության սպառնալիքների կրճատում) (Defense Threat Reduction Agency/DTRA) պաշտոնական փաստաթղթերը: Ըստ առկա տեղեկությունների՝ այդ ծրագրերի իրականացմանը ներգրավված ամերիկացի վարակաբան մասնագետները բազմիցս այցելել են ինչպես Հայաստանի տարածք, այնպես էլ անմիջապես կենսաբանական օբյեկտներ: Նրանց թվում են՝ 1) դոկտոր Թեմի Բեքհեմը, որն աշխատել է DTRA Cooperative biological engagement program ծրագրի շրջանակներում: Իր ռեզյումեում Թ. Բեքհեմը նշում է, որ DTRA-ում նա պատասխանատու էր ԱՄՆ բանակի Եվրոպական հրամանատարության (EUCOM) և կենտրոնական հրամանատարության (CENTCOM) համար լայնածավալ հետազոտական ծրագրերի ղեկավարման համար: 2017-ի սեպտեմբերից մինչև 2018-ի օգոստոս աշխատել է Թուրքիայում, Իրաքում, Հայաստանում, Ուկրաինայում, Ուզբեկստանում և Ղազախստանում; 2) դոկտոր Գևին Բրաունշտեյն, DTRA Cooperative biological engagement program ծրագրի ավագ գիտական ղեկավար, 2009 թվականից սկսած չորս անգամ այցելել է Հայաստան; 3) Լենս Բրուքս, DTRA բաժնի վարիչ, հայկական կենսաբանական լաբորատորիաներում իրականացվող DTRA ծրագրերի կուրատոր: Չորս անգամ այցելել է Հայաստան; 4) դոկտոր Կառլ Նյուման, DTRA ծրագրի գլխավոր գիտաշխատող, 2018 թվականից այցելել է Հայաստան; 5) Էնդրյու Չարլզ Վեբեր, միջուկային, քիմիական և կենսաբանական անվտանգության հարցերով ԱՄՆ պաշտպանության նախարարի օգնական: Մասնակցել է Պենտագոնի նախագծերին, այդ թվում`ամերիկյան հատուկ ծառայությունների հետ փոխգործակցության շրջանակներում: Երկու անգամ այցելել է Հայաստան; 6) Էլիզաբեթ Ջորջ, ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության ռազմական սպառնալիքների նվազեցման գործակալության բաժնի վարիչ: Գիտությունների դոկտոր։ Ղեկավարել է կենսաբանական նախագծերի իրականացումը Ուկրաինայում, Վրաստանում և Հայաստանում: 5 անգամ այցելել է Հայաստան; 7) Լյուկ Ջոն Կլուչկո (ազգությամբ ուկրաինացի), Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպանատանը կից DTRA ծրագրի բաժնի վարիչ: 2016թ-ին այցելել է Հայաստան; 8) Իէն Ուոթսոնը, վարակաբանության բնագավառի մասնագետ է, մասնակցել է ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության և ԱՄՆ նախագահի աշխատակազմի հովանու ներքո իրականացվող նախագծերին: Նա հանրապետություն է այցելել 2020 թվականի հունվարին:
Ամենայն հավանականությամբ, ԱՄՆ մասնագետների նշված ցուցակը սպառիչ չէ: Այս կապակցությամբ կարելի է տրամաբանական եզրակացություն անել, որ առնվազն 2009 թվականից առ այսօր Հայաստանը դարձել է կենսաբանական անվտանգության ոլորտում ամերիկացի վարակաբանների և կենսաբանական անվտանգության ոլորտի ռազմական մասնագետների մեծ հետաքրքրության առարկա: Այս լույսի ներքո կցանկանայինք հարց ուղղել Արտաքին գործերի նախարարությանը և ՀՀ կառավարությանը․ արդյո՞ք նրանք տեղյակ են այդ այցերի, դրանց նպատակների մասին և որքանո՞վ է թափանցիկ այսօր ՀՀ իշխանությունների համար Հայաստանի տարածքում տեղակայված կենսաբանական լաբորատորիաների փոխգործակցությունը ԱՄՆ Պենտագոնի կառուցվածքային ստորաբաժանումների հետ:
Սերգեյ Շաքարյանց
