Վարչապետն առաջարկում է տաքսի ծառայությունների ոլորտում «ջունգլիների օրենքներ» հաստատել

Անհատ տաքսիստներին ազատել թույլտվության և հարկերի պարտավորությունից

Հայաստանում տաքսի ծառայության ոլորտը տևական ժամանակ բարձիթողի վիճակում է գործել, իսկ նոր կառավարության նախատեսած արտոնություններից հետո այդ ոլորտում «ջունգլիների օրենքներն» են իշխելու։ Մեզ հետ հարցազրույցում նման կարծիք հայտնեց «Հայաստանի տաքսի ծառայությունների գործատուների ճյուղային միություն» ՀԿ նախագահ Վահագն Սահակյանը։ Նա հավելեց, որ այդ արտոնություններն ուժի մեջ մտնելուց հետո ցանկացած մեկը կարող է մեքենայի վրա տաքսու նշան դնել ու գործունեություն ծավալել, քանի որ այլևս տաքսի վարելու համար արտոնագիր՝ թույլտվություն չի պահանջվելու և որևէ չափորոշիչ չի գործելու։

Ավելին․ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հեղափոխությունից հետո անհատ տաքսիստներին խոստացել է ազատել նաև հարկեր վճարելու բոլոր պարտականություններից, ինչի շնորհիվ նրանք, փաստորեն, Հայաստանում արտոնյալ դասի են վերածվելու։ Պատրվակը սոցիալական խնդիր լուծելն է, քանի որ, ըստ վարչապետի, տաքսի վարողները սոցիալական վատ պայմաններում են ապրում, և այդ արտոնությունը, քիչ թե շատ, կթեթևացնի նրանց հոգսը։ Իհարկե, լավ է, որ վարչապետը մտահոգվում է իր երկրի քաղաքացիներով, բայց, չգիտես ինչու, դա անում է ընտրողաբար, խտրականությամբ, քանի որ նույն չափով նման հոգս ունեն նաև փոքր բիզնեսով զբաղվող տնտեսվարողները, որոնց համար կառավարությունն ավելի մեծ հարկային բեռ է նախատեսել հարկային նոր օրենսգրքով։ Մասնավորապես՝ փոքր ու միջին բիզնեսով զբաղվող հաշվապահների, ինչպես նաև իրավաբանների ու խորհրդատուների համար նախատեսվում է շրջանառության հարկի փոխարեն կիրառել ավելացված արժեքի հարկ, որն ավելի մեծ տոկոսներով հարկային գանձումներ է նախատեսում։

Նկատի ունենանք նաև, որ տաքսու ոլորտը քաղաքացիների անվտանգության, կյանքի առումով ռիսկային է, և այդ ոլորտում նման անհեռատես որոշումներ կայացնելն ամենևին խելամիտ չէ։ Եվ հետո՝ դա այն ոլորտն է, որտեղ քաղաքացիներին կարող են հեշտությամբ խաբել, եթե պետությունը չվերահսկի։

Վահագն Սահակյանի հավաստմամբ, այնպես չէ, որ մինչև օրենքով նախատեսվող այս արտոնությունների կիրառումը, անհատ տաքսի վարողները գումարներ էին վճարում պետությանը կամ աշխատում էին օրենքի դաշտում, և ոլորտը քիչ թե շատ կարգավորված էր։ Ո՛չ։ Օրենքն այս պահին էլ պարտադրում է, որ նրանք ամսական 12 000 դրամ վճարեն տաքսի վարելու թույլտվություն ձեռք բերելու համար և մինչև 6000-7000 դրամի հասնող հարկեր վճարեն։ Բայց քանի որ ոլորտում վերջին տարիներին վերահսկողություն գրեթե չի եղել պարբերաբար օրենքը վերանայելու, վերափոխելու պատճառով, անհատ տաքսի վարորդների զգալի մասը գործել է առանց գրանցվելու, հետևաբար ոչ հարկ է վճարել, ոչ էլ թույլտվություն ձեռք բերել։ Այժմ կառավարության նախաձեռնությունն, ըստ էության, ոչինչ չի փոխելու, բացի այն, որ առկա բարձիթողի վիճակն օրինականացնելու է, եղած ռիսկերն ավելանալու են։

Այժմ ամեն մարդու, որը մեքենա ու վարորդական իրավունք ունի, այդ գործը հասանելի է։ Անգամ կարևոր չէ, թե ինչ մեքենա է, որ թվականին է արտադրվել և ինչ վիճակում է գտնվում։ Եթե նախկինում մի պահ մեքենաների տարիքի շեմ սահմանեցին տաքսիների համար, և 10 տարուց ավելի վաղեմության մեքենաներն արգելվեց այդ նպատակով շահագործել, ապա այժմ նման սահմանափակում չի գործում։ Իսկ մեքենայի տեխզննումն էլ, ինչպես միշտ, միայն ձևական է, ու տաքսիներից օգտվելիս, քաղաքացիները չեն կարող վստահ լինել, որ դրանք սարքին վիճակում են և անվտանգ։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը տաքսի ծառայությունների համար նոր նախագծի գաղափարը ներկայացնելիս, հույս էր հայտնել նաև, որ հարկերը վերացնելու դեպքում կնվազեն տաքսի ծառայությունների ուղևորավարձը, և մարդիկ ավելի շատ կկարողանան հանրային տրանսպորտով կռացած երթևեկելու փոխարեն, օգտվել տաքսիներից։

Տաքսի ծառայությունների շահերը պաշտպանող հասարակական կազմակերպության նախագահը, սակայն, ընդգծեց, որ նման բան չի կարող լինել, քանի որ, մասնավորապես, առցանց տաքսիները տաքսի ծառայության համար նախատեսված հարկ չեն վճարում, սակայն գրեթե նույն ուղևորավարձով են սպասարկում ուղևորներին, ինչ մնացած տաքսիների վարորդները՝ անհատներն ու ծառայություններում աշխատողները։ Ուստի հետագայում էլ առցանց տաքսի ծառայությունները թույլ չեն տա, որ իրենց մատուցած ծառայությունից ավելի ցածր ուղևորավարձով ծառայություն իրականացվի, քանի որ դա իրենց դուրս կմղի մրցակցությունից։ Հաշվի առնելով, որ առցանց տաքսի ծառայությունները մեր կառավարության կողմից, ըստ էության, հատուկ հոգածության են արժանանում, ենթադրելի է, որ կառավարությունն ամեն ինչ կանի, որպեսզի նման բան տեղի չունենա։

Վահագն Սահակյանի համոզմամբ, ինչպես նախկին, այնպես էլ ներկա կառավարության օրոք առցանց տաքսի ծառայություն իրականացնող ընկերություններն արտոնյալ վիճակում են գործում՝ հովանավորվելով կառավարության կողմից։ Նրանք չեն ենթարկվում այն բոլոր պահանջներին, որոնք նախատեսված են տաքսի ծառայությունների համար, հատուկ թույլտվությամբ չեն գործում, անհամեմատ ցածր հարկեր են վճարում, բացի այդ, նրանք ևս զերծ չեն մնում ուղևորներին խաբելուց։

«Առցանց տաքսի ծառայություն իրականացնող ընկերության մեքենաների համար երբևէ հաշվիչ չի պահանջվել, ինչն անպայման է եղել հատկապես տաքսի ծառայություն իրականացնող ընկերությունների համար,- ասաց մեր զրուցակիցը։- մինչդեռ նրանց գործունեության մեջ որևէ տարբերություն չկա։ Այնուհանդերձ, տաքսի ծառայություններն աշխատում են հաշվիչներով, մինչև վերջերս նաև անհատ տաքսիստներն էին այդպես աշխատում, իսկ առցանց գործող ընկերությունները գաջեթներով, ինչն օրենքի խախտում է։

Առցանց տարբերակով հնարավոր չէ տաքսու վազքը վերահսկել։ Նշենք նաև, որ էլեկտրոնային գաջեթների՝ սմարթֆոններոի, պլանշետներոի կիրառումը մեր օրենսդրությանը հակասում է։ Խոսքը չափումների միասնականությունն ապահովող օրենքի մասին է։ Դրա հոդվածներից մեկում նշված է, որ բոլոր առևտրային գործարքներում, որտեղ կա չափման մեծություն, պետք է առկա լինի չափման միջոց։ Դրանք այն սարքերն են, որոնց միջոցով պետությունը պատասխանատու է դառնում գործարքի կողմերի միջև, որպեսզի գործարքների ժամանակ ապրանք վաճառողը և (կամ) ծառայություն մատուցողը քաղաքացուն չխաբեն։ Խոսքը հոսանքի, գազի, ջրի, լցակայանների, տաքսիների հաշվիչների մասին է, նաև՝ խանութների կշեռքների, որոնք ստուգաչափող սարքեր են և սահմանված ժամանակաընթացքում պարտադիր փորձաքննութուն պետք է անցնեն չափագրության ազգային ինստիտուտում: Մինչդեռ, հեռախոսը, պլանշետը, համակարգիչը չափման միջոցներ չեն, սակայն, ըստ Վահագն Սահակյանի, դա չի խանգարում, որ չափագրության ազգային ինստիտուտն անօրինականորեն, որոշակի գումարի դիմաց տեղեկանքներ տրամադրի հեռախոսով աշխատող մեքենաներին։ Դա ես հանցագործություն եմ համարում, քանի որ այդ սարքերով աշխատող վարորդների ծառայություններից օգտվելիս, ուղևորներն ապահովագրված չեն խաբվելուց»։

Այսինքն՝ առցանց գործող տաքսի ծառայություններն աշխատում են օրենքի խախտմամբ և որքան էլ դրանց ղեկավարները պնդեն, թե իրենք տաքսի ծառայություններ չեն, այլ ընդամենը օպերատորներ են, Վահագն Սահակյանը դա պատասխանատվությունից խուսափելու և արտոնյալ կարգով աշխատելու միջոց է համարում։ Եթե տաքսու միջոցով սպասարկում են իրականացնում, նշանակում է տաքսի ծառայություններ են, ու պետք է գործեն մյուս տաքսի ծառայությունների հետ հավասար դաշտում։

«Առցանց ծառայություններ մատուցողներն իրենց հռչակում են պրովայդերներ և խուսափում տաքսի ծառայությունների համար պարտադիր համարվող լիցենզավորման կարգին ենթարկվելուց,- ասաց հիշյալ ՀԿ-ի նախագահը։- Ստացվում է, որ նույն գործունեությամբ զբաղվողներն անհավասար պայմաններում են: Որոշներն աշխատում են օրինական դաշտում, կատարում հարկային պարտավորությունները, իսկ տաքսի ծառայությունների համար բոլոր հարկերը միասին մոտ 35 000 դրամ են կազմում, մինչդեռ առցանց ընկերություններն այլ դաշտում են հարկվում: Հետևաբար նրանց շահույթներն անհամեմատ մեծ են:
Ավելին․ նրանք անգամ տաքսի ծառայություններին ներկայացվող պահանջներին չեն ենթարկվում, համագործակցում են չլիցենզավորված, պատահական մեքենաների վարորդների հետ, ու չգիտես, թե դրանց ղեկին ով է նստում: Ես ինքս մի քանի անգամ ականատես եմ եղել` ընկերության անվան տակ գործող մեքենաների մի մասը սարքին չէ և տաքսու նշան չի կրում: Աստված չանի` այդ մեքենաների ուղևորին որևէ բան պատահի, պրովայդեր կոչվածը որևէ պատասխանատվության չի ենթարկվելու: Մինչդեռ, տաքսի ընկերությունները պատասխանատու են իրենց յուրաքանչյուր վարորդի արարքի համար»։

Ի դեպ, նրա հավաստմամբ հենց այդ անհավասար մրցակցային պայմանների և անհատ տաքսու վարորդների արտոնագրման կարգը հեշտացնելու պատճառով էլ տաքսի ծառայություններն աստիճանաբար վերանում են Հայաստանում, փոխարենը շատանում են անհատ տաքսու վարորդները, որոնք որևէ կերպ պատասխանատու չեն պետության առջև։ Եթե մինչև 2010թ․ Երևանում գործում էր 1100 տաքսի ծառայություն, այսօր 30-նն էլ չի մնացել, իսկ ընդհանուր տաքսիների թիվը հասել է մոտ 50 000-ի։

«Օնլայն տաքսիները կոպտորեն խախտելով Հայաստանի հակամենաշնորհային օրենքները՝ դեմպինգի ենթարկեցին օրինական դաշտում աշխատող և հարկեր վճարող տաքսի ծառայություններին,- ասաց մեր զրուցակիցը։- Այսօր Հայաստանում աշխատում է մոտ 50 000 տաքսի մեքենա, որոնցից մոտ 40 000-ը՝ Երևանում են։ Տաքսի ծառայություն իրականացնող տնտեսվարողներն ամեն մեքենայի համար վճարում են 9100 դրամ ելակետային վճար և նվազագույնը 18 հազար դրամ եկամտային հարկ մեկ աշխատողի համար։ Այսինքն՝ ընկերությունն ամսական մոտ 30 000 դրամ հարկ է վճարում մեկ մեքենայի համար։ Շատ դեպքերում հարկային տեսչությունը պարտադրում է նույն մեքենայի համար գրանցել երկրորդ վարորդին (քանի որ մեկ վարորդի ամենօրյա ծանրաբեռնված ռեժիմով աշխատանքն անթույլատրելի է), և այդ դեպքում հարկերը հասնում են մոտ 50 000-ի։ Մինչդեռ, առցանց տաքսի ծառայություններն անհամեմատ քիչ գումար են վճարում։ Օրինակ՝ «Յու տաքսի»-ի պատասխանատուներից մեկը ՀՀ տրանսպորտի կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարարությունում քննարկումներից մեկի ժամանակ հայտարարեց, թե ունեն գրանցված 10 000 մեքենա և ամսական 15 մլն դրամ հարկ են վճարում պետությանը, այն դեպքում, երբ նրանք պետք է վճարեին առնվազն 300 մլն դրամ հարկ, եթե տաքսի ծառայությունների հետ հավասար դաշտում գործեին։ Այսինքն՝ ամսական մեկ մեքենայի համար 1500 դրամ են վճարում, այդպես է ստացվում։ Դրանով հանդերձ, այդ ծառայությունների ուղևորավարձերն էականորեն չեն տարբերվում մյուսների մատուցած ծառայությունների ուղևորավարձերից»։

Վահագն Սահակյանի համար զարմանալի է, թե կառավարությունն ինչպե՞ս է աչք փակում այդ հսկայական գումարի վրա՝ թույլ տալով, որ դրանք մուտք չարվեն պետական բյուջե, մինչդեռ այսօր ամեն ինչ անում են տնտեսվարողներին ստվերից դուրս բերելու և նրանց հարկերն ավելացնելու համար։ Ըստ նրա, դա կարող է հեռահար նպատակներ ունենալ․․․

«Այսօր Երևանում օրական մոտ 700 000 ուղևորափոխադրում է կատարվում, որից 400 հազարը բաժին է հասնում տաքսիներին,- ասաց մեր զրուցակիցը։- Այսինքն՝ օրական մոտավոր հաշվարկներով առնվազն 200 մլն դրամի շրջանառություն է լինում այդ ոլորտում, իսկ առցանց տաքսի ծառայությունների շահույթն ընդհանուրի 10-20 տոկոսն է կազմում»։

Շատ մարդիկ կան, որ ախորժակ ունեն տաքսի ծառայություն իրականացնող ծառայություններին գործունեության դաշտից դուրս մղելու ու նրանց ներկայիս հասույթը նույնպես ստանալու։ Որքան քիչ հարկվի այդ ոլորտը՝ առցանց տաքսի ծառայությունը, այնքան դրա իրական սեփականատերերի օգուտները մեծ կլինեն։

Վահագն Սահակյանը մտահոգիչ է համարում կառավարության վերաբերմունքը տաքսի ծառայության ոլորտին։ Նրա ներկայացմամբ, իրենք երկար տարիներ պայքարել են ոլորտը կանոնակարգելու, վերահսկողությունը խստացնելու և Հայաստանում տաքսի ծառայության ոլորտում քաղաքակիրթ չափորոշիչներ հաստատելու համար։ Սակայն տարեցտարի վիճակն ավելի է վատթարանում ու անհուսալի դառնում, քանի որ գործող իշխանություններն իրենց առջև նպատակ են դնում հնարավորինս մեծ շահույթ ստանալ նշված ոլորտից, այլ ոչ թե այն բարեփոխել։ Ցանկացած բարեփոխում բացասաբար կազդի շահույթի ծավալների վրա։ Ցանկացած եվրոպական քաղաքակիրթ երկրում տաքսիների քանակը սահմանափակ է և ամեն մարդ չի կարող տաքսի վարել։ Դրա համար վարորդը պետք է երկար ընթացակարգ անցնի, թույլտվություն ստանա՝ համապատասխանելով բոլոր ներկայացված պահանաջներին։ Եթե Հայաստանում մեքենաների թիվը սահմանափակվի, կկրճատվի նաև ոլորտից ունեցած շահույթը։ Եթե մեզանում անգամ մեքենաների քանակը չսահմանափակեն, այլ պարզապես խստացնեն տաքսի վարելու կարգը, արտոնագիր ստանալու գործընթացը, ապա դա ևս կբերի մեքենաների նվազման։

«Եթե արտոնագրի պայմանները խախտվում են, դա չի նշանակում, որ այդ օրենքը պետք է պատռել ու նետել, պետությունը պետք է հետևի կանոններին և տաքսիներին լիցենզավորի, որպեսզի ուղևորները ապահով լինեն,- ասաց հիշյալ ՀԿ-ի նախագահը։- Բայց հակառակն է արվում։ «Հիմնավորում» են, թե իբրև մինչև այսօր օրենքը չի աշխատել, ուրեմն այն պետք է վերացնել։ Բայց չեն ասում, որ օրենքը վերահսկող մարմինը քայլեր չի արել»։

Ինչպես նշեց Վահագն Սահակյանը, մեքենաների կրճատման դեպքում կլուծվի նաև տաքսիների կայանատեղիների հարցը, ինչի համար մի քանի տարի է, բողոքում են անհատ տաքսիստները։ Վերջերս էլ նրանք հավաքվել էին կառավարության շենքի մոտ այդ և կարմիր գծերը վերացնելու պահանջով։ Պետք է նկատի ունենալ, որ մոտ 40 000 տաքսու կայանատեղիի խնդիր լուծելու համար, ըստ մեր զրուցակցի, Երևանի ամեն անկյունում հարկ կլինի տաքսիներին տեղ հատկացնել։

Ընդհանուր առամամբ, վերոնշյալ կազմակերպության նախագահը ևս դեմ է կարմիր գծերի գոյությանը, ասում է, որ դրանք հերթական անօրինությունն են և վարորդների գրպանները մտնելու միջոց, ուստի օր առաջ դրանք պետք է վերացվեն, իսկ փոխարենը իսկապես օրենքով նախատեսված վայրերում ստեղծվեն հատուկ կահավորմամբ, հարմարավետ վճարովի կայանատեղիներ, որտեղ վարորդը կկանգնի իր ցանկությամբ։

«Երևանում կան հատվածներ, որտեղ կանգառն արգելող նշանի տակ կարմիր գիծ է քաշած,- ասաց մեր զրուցակիցը։- Օրինակ՝ Սայաթ Նովայի հարակից տարածքում, Աբովյան և Պուշկին փողոցների խաչմերուկի մոտ։ Եվ այդ անօրինությունը հանդուրժվում է ճանապարհային ոստիկանության կողմից, որովհետև քաղաքային իշխանությունները դրանից շահույթ են ստանում։ Նորից՝ գումար աշխատելն է առաջնային, այլ ոչ թե ոլորտի բարեփոխումն ու անվտանգությունը»։

 

Թագուհի Ասլանյան